“Uşaqların artıq çəki ilə dünyaya gəlməsi daha çox irsi ola bilər”.

Bagcam.az-ın Medicina.az-a istinadən xəbərinə görə, bunu pediatr və endokrinoloq, Azərbaycan Tibb Universitetinin əməkdaşı Gündüz Əhmədov deyib.

Onun sözlərinə görə, ata, ana, yaxud yaxın qohumlarda çəki problemi varsa, uşaq da artıq çəki ilə dünyaya gələ bilər. Bundan başqa, hamiləliyin uzun çəkməsi, yəni dölün 42 həftədən çox ana bətnində qalması, şəkərli diabet, hipotireoz xəstəliklərindən əziyyət çəkən anadan doğulan uşaqlar artıq çəki problemi ilə dünyaya gəlir. Eyni zamanda, uşaq genetik patologiya ilə doğulduqda bəzi irsi xəstəliklər də çəki probleminə səbəb ola bilər.

Ginekoloq Rəşad Sultan isə körpələrin artıq çəki ilə dünyaya gəlməsini ananın çox yeməsi və artıq kalori qəbul etməsi ilə əlaqələndirir: “Günümüzün bəlası çox yemək, kalorili yeməklər, şirniyyatlar, qidalanma rejiminin yanlışlığıdır. Bu, artıq zərərli vərdiş hesab olunmalıdır. Günümüzü yemək stolu arxasında yox, təbiətdə gəzməklə, idmanla keçirməliyik. Yemək menyuları hamilələr üçün daha da önəmlidir. Hamilə qadın gündə 5-6 dəfə qidalanmalı, tez-tez, az-az yeməlidir.

Çörək, düyü və xəmir xörəklərindən az istifadə etmək məsləhətdir. Gündə ən azı 3 litr su içmək, tərəvəz, göyərti, ət, toyuq və balıq yeməkləri lazımdır. Hamiləlikdə şəkərli diabet və qalxanabənzər vəzi çatışmazlığı müvafiq analizlərlə araşdırılmalı, varsa, müalicə almalıdır. Hər hamilə qadın dietoloq nəzarətində olmalıdır. Dölün çəkisinin çox olmasının qarşısını alsaq, qeysəriyyə əməliyyatlarının da sayını azalda bilərik”.

Uşaq bilməlidir ki, yad insan, onun tanımadığı istənilən insandır. Uşağın bu insanlarla rastlaşdığı zaman bilməli və etməli olduğu addımlar var. Onların bir neçəsini  bu yazıda qeyd edirik.

Uşağın etməməli olduğu addımlar:

• Əgər uşağın valideynləri yanında deyilsə, küçədə yad insanla tanış olmaq;
• Tanımadığı insana şəxsi məlumatları vermək (telefon, ünvan və s.);
• Potensial təhlükəli yerlərdə gəzmək;
• Valideyn və yaxın insanlar olmadan evdən uzaqlaşmaq;
• Yad insanla bağçanı və ya məktəbi tərk etmək – Yad insan uşağa deyə bilər ki, bu, onun valideynlərinin xahişidir. Amma ana və ata bu haqda bağça və ya məktəbi məlumatlandırmayıbsa, yad insana inanmaq olmaz. Bu halda həmişə valideynlərlə əlaqə saxlamaq və dəqiqləşdirmək lazımdır;
• Yad insanın maşınına minmək;
• Tanış olmayan insandan hədiyyə qəbul etmək və onunla harasa getməyə razılıq vermək;
• Qaranlığa qədər küçədə qalmaq.

Standart olmayan vəziyyətlərdə uşaq özünü necə aparmalıdır:

• Əgər səndən yolu göstərməyi soruşurlarsa, sadəcə istiqaməti göstər.
• Səndən bala pişiyə baxmağı, yeni oyun oynamağı və ya pul müqabilində əşyaları harasa aparmağı təklif edirlərsə – “Yox” de.
• Filmə və ya verilişə çəkilməyi, yarışmada iştirak etməyi səndən xahiş edirlərsə, dərhal razılaşma. Ondan soruş ki, valideynlərinlə birgə həmin studiyaya necə gedə bilərsən, əlaqə nömrəsini al.
• Çirkab yerlərdən, tikinti sahələrindən, zirzəmilərin olduğu yerlərdən uzaq gəzməyə çalış. Kömək istəyə bilmədiyin yerlərə getmə.
• Əgər evə gec saatlarda gəlirsənsə, çalış avtobus dayanacaqlarının olduğu, yaxşı işıqlandırılmış tərəflərlə hərəkət edəsən.
• Yolunun üstündə sərxoş, səs-küylü, şübhəli insanlar varsa, yolunu dəyişmək daha yaxşı olar.
• Mobil telefon həmişə yanında olsun ki, valideynlərin, yaxınlarınla həmişə əlaqədə olasan.

Mənbə: ya-roditel.ru

Əgər siz pişik sevmirsinizsə, övladınız üçün onu almağa dəyməz. Çünki valideynlərdən ən azından biri gərək, məsuliyyəti üzərinə götürərərək heyvanın qayğısına qalmalıdır. Bu yükü siz uşağa yükləməməlisiniz. Uşaq yeni “oyuncağ”ına çox tez öyrəşə bilər. Əks halda isə digər fəaliyyətlərə marağı yaranan uşaq bir müddətdən sonra yeni dostunu, onu yemləməyi, qayğısına qalmağı unudacaq. Həmçinin heç bir halda valideynlərin icazəsi olmadan tanışlarınızın uşaqlarına hədiyyə olaraq pişik bağışlamayın.

Uşaqlar bəzən məlumatsız olduqlarından pişiklə necə düzgün davranmaq lazım olduğunu bilmirlər. Məsələn, pişiyi davamlı olaraq sığallamaq, əldə tutub sıxmaq olmaz. Uşaqlara izah etmək lazımdır ki, özlərinə rəva görmədikləri davranışı balaca dostlarına tətbiq etməsinlər. Xüsusilə, ailələrində kobud, qəddar münasibət görən uşaqlar heyvanlara qarşı pis rəftar göstərməklə seçilirlər.

3-6 yaşlı uşaqların əlinə pişiyi verməzdən əvvəl uşaq pişiyi yerə salmasın deyə oturtmaq lazımdır. Əks halda, əldə çırpınan pişik uşağı cırmaqlaya, dişləyə bilər.

Hələ gəzməyə başlamamış uşaqlarla pişiklər arasında bəzi narahatlıqlar yarana bilər. Buna görə də uşaq pişiklə oynayan zaman yanında həmişə böyüklərdən kimsə olmalıdır, çünki uşaq pişiyin quyruğunu darta, tüklərini yola və ya təsadüfən pişiyin üstünə çıxa bilər. Bu halda isə pişiyin reaksiyası hücumla nəticələnər.

Bundan əlavə, pişik bəzi xəstəliklərin (heyvandan insana keçə bilən) daşıyıcısı ola bilər ki, bunun da ilk zərərçəkənləri uşaqlar olur, çünki onların, əllərini, müxtəlif əşyaları ağızlarına götürmək vərdişləri var.

Pişik və uşağın bir-birlərinin yeməyinə müdaxilə etmək ehtimalını aradan qaldırmaq lazımdır. Pişiklə oynayandan sonra uşaq mütləq əllərini yumalı, yuma prosesinə qədər heç bir halda əlini ağzına aparmamalıdır. Körpənizin qumla oynadığı meydançanı həmişə bağlı saxlamalısınız ki, pişik ora daxil olmasın. Əks halda pişik həmin ərazini tualet kimi istifadə edə bilər. Xüsusən uşağın olduğu, oynadığı yerlərdə pişik nəcisi görsəniz, onu dərhal təmizləməlisiniz.

Mənbə: deti.by

Əgər uşaq, başqa birinin oyuncağını bağçadan evə gətiribsə, narahat olmağa və övladınıza “oğurçu” donu geyindirməyə tələsməyin. Adətən, uşaqlar qəddar və pis olduqları üçün oğurluq etmirlər. Bunun səbəbini ailə münasibətlərində axtarmaq lazımdır. Bu səbəbləri budəfəki yazıda aydınlaşdırmağa və həll yollarını göstərməyə çalışacağıq.

5 yaşlı uşağın yad əşyaları evinə gətirməsi normal qarşılanmalıdır. Bu yaşda olan uşaqlar öz davranışlarını və istəklərini idarə etmək qabiliyyətində olmurlar. Onların iradəsi hələ formalaşmayıb. Lakin bu, o demək deyil ki, belə hala dırnaqarası yanaşmaq lazımdır. Bu cür davranışın səbəbini araşdırmaq lazımdır ki, uşağa kömək edə biləsiz.

Uşağın oğurluq etməsinin bir neçə səbəbi ola bilər:

1. Davranış modeli ailədən gəlir. Oğurluğun yolverilməz olduğu haqqında danışmaq, “mənim-özgənin” anlayışlarının uşaqda formalaşması üçün valideynlər bunu öz həyatlarında tətbiq etməlidirlər.
2. Uşağın şəxsi əşyaları yoxdursa. Tez-tez baş verən hadisələrdən biri odur ki, məsələn, əşyalar uşağa məxsus olsa da, ana onun otağına gəlib otaqda səliqə-səhman yaratmağa çalışır. Burda uşaq onu anlayır ki, deməli, burda olan hər şey valideynin nəzarəti altındadır yaxud da bu əşyalar ümumidir və həm də qardaşıma, bacıma məxsusdur. Belə halda “mənim-özgənin” anlayışı ortadan qalxır. Uşağın şəxsi əşyalarının olması mütləqdir ki, onlarla istədiyini edə bilsin: tullasın, hədiyyə versin, təmizləsin və s. Evdə uşağın əşyaları ilə, evin digər üzvlərinin əşyaları ayrı-ayrı yerlərdə olmalıdır.
3. Özünütəsdiq. Bəzən olur ki, valideynlər övladlarını başqaları ilə müqayisə edir, danlayır və uşağın zəif tərəflərini davamlı özünə təkrarlayırlar. Bu halda da uşaq özünütəsdiq üçün başqalarının oyuncağını evə gətirir.
4. Diqqətin kompensasiyası. Bəzən iş həyatı ilə başları qarışıq olan valideynlər övladlarına sevgi və qayğını oyuncaqlar hədiyyə edərək təlafi etməyə çalışırlar. Belə davranışla onlar günahdan özlərini azad etdiklərini düşünürlər. Uşaq onsuz da özünə qarşı valideynlərindən az diqqət görür. Uşağı əşyalara “bağlamaq” düzgün addım deyil. Yoxsa, bir tərəfdən onun yad əşyalara marağı yaranacaq, digər tərəfdən isə düşünəcək ki, “oğurluq etsəm, o zaman valideynlərimin diqqətini özümə cəlb edə bilərəm”.

Beləliklə, uşağın oğurluq etməməsi üçün səbəblər yaratmamalısınız. Əlbəttə ki, bəzən individual səbəblərdən də uşaq nəsə oğurlaya bilir. Bu, artıq psixoterapiyada aşkar olunur.

Əgər belə hal artıq baş veribsə, uşaqla təkbətək söhbət etmək lazımdır. Yaxşı olar ki, bu söhbəti evdə – başqa insanların, digər ailə üzvlərinin olmadığı yerdə edəsiniz. Söhbət əsnasında belə bu halın ailə üçün yolverilməz olduğunu uşağa bildirin. Həm uşaq, həm də valideyn bu söhbəti aparan zaman sakit olmalıdırlar.

Xüsusilə, bağça yaşında olan uşaqdan “bunu niyə etmisən” sualını soruşmaq olmaz. Bu yaşda olan uşaqlar “niyə” sualına cavab verə bilmirlər.

Qısa suallar vermək və uşağın keçirtdiyi hisslərlə maraqlanmaq lazımdır: Sən nə etmisən, bunu hansı uşaqdan götürmüsən? və s.

Uşağa izah etmək lazımdır ki, götürdüyü əşyanı sahibinə qaytarmaq və ondan üzr istəmək lazımdır. Əşyanın sahibinə qaytarılması prosesində çalışmaq lazımdır ki, övladınız və oyuncağın sahibi təklikdə olsunlar. Təcrübə göstərir ki, uşaq başqa insanların yanında kimdənsə üzr istəyəndə bu zaman o, özünü alçaldılmış kimi hiss edir və bu, müsbət nəticə vermir. Çünki bundan sonra uşaq oğurluq etsə də, düşünəcək ki, üzr istəmək, oğurluqdan da pis və ağrılı prosesdir.

Əgər sizin ailənizdə belə bir epizod yaşanıb və bitibsə, bunu dəfələrə uşaqla danışmaq, onun yadına salmaq lazım deyil, çünki əgər siz onunla dolğun söhbət etmisinizsə, uşaq özü üçün nəticə çıxarıb.

Oğurluq təkrarlanırsa, bu zaman psixoloqa müraciət etmək lazımdır, çünki bunun yuxarıda sadalananlardan daha dərin səbəbləri ola bilər. Adətən valideynlər psixoloqa müraciət etməkdən çəkinirlər. Bunun səbəbi odur ki, onlara ünvanlanan tənqidləri eşitməkdən qorxurlar, çünki uşaqda olan hansısa natamamlıqda özlərini günahkar hesab edirlər. Lakin unutmamalıyıq ki, yaxşı psixoloqlar məqsədyönlü işləyərək, valideyni danlamaq əvəzinə kömək etməyə çalışırlar.

Ruhdan düşməyə dəyməz. Uşağın tərbiyəsi sizdən asılıdır. Hərəkətə keçmək lazımdır.

Mənbə: mel.fm

Bəzən olur ki, uşaq meydançasında uşaq əşyaları qırır, tullayır, qumdan hazırlanan qalaları dağıdır. Belə halda digər uşaqların valideynləri bu vəziyyətdən narazı olurlar və tələb edirlər ki, bu cür uşaqlar bir də bu meydançaya gəlməsinlər. Bu vəziyyətdə 4 yaşlı uşağa səhv etdiyini necə izah etmək olar?

1. Uşaq kiməsə zərər verməyənə qədər mübahisəyə qarışmayın. O, gərək məsələni həll etməyi öyrənsin.
2. Uşağı nədəsə günahlandırmaqdan, danlamaqdansa, onun nə hiss etdiyini soruşun. “Səni nə belə qəzəbləndirdi?”, “Bax sən başqa qız/oğlanın hazırladığı əl işini dağıtdın, səni nəsə narahat etdi?” və s. Bu kimi sualları verməklə nə baş verdiyini öyrənə bilərsiniz. Elə ola bilər ki, uşaq bunu sizə izah edəcək, ancaq bəzən də bunun səbəbini bilməyə bilər. Əgər o, sizə nəyisə izah etsə, ona dəstək olun: “Səni başa düşürəm, bu, məni də narahat etdi. Gəl fikirləşək görək, nəyi dəyişə bilərik?” İstənilən halda daxildə yaranan aqressiv enerjini müxtəlif yaradıcı üsullarla zərərsizləşdirə bilərsiniz: çubuqla yeri döyəcləmək, ayaqları yerə vurmaq və s. Əsas odur ki, ətraf aləm ziyan görməsin.
3. Heç bir halda uşağı başqalarının yanında danlamaq, onu utandırmaq və təhqir etmək olmaz. Əks halda o, özünə qapanan olacaq və özünü anlaşılmaz və köməksiz hiss edəcək, məsələnin həllini isə tapmayacaq. Əgər o, kiməsə və ya nəyəsə zərər verirsə, bu halda heç bir qiymətləndirmə etmədən onu dayandırmalı və deməlisiz: “İstəmirəm ki, sən kimisə və nəyisə incidəsən, oyuncağı sındırasan. Nə səni belə qəzəbləndirib?” Əgər övladınız başqasının oyuncağını sındırıbsa, onunla birlikdə oyuncaq mağazasına gedib sınan əşyanın əvəzinə başqa birini ala və onu həmin oyuncağı sındırılmış uşağa hədiyyə edə bilərsiniz. Uşağın bunu özünün etməsi çox vacibdir. Belə təcrübəni yaşayan uşaq öyrənir ki, əgər kiminsə oyuncağını sındırıramsa, bu ziyanın əvəzini verməliyəm ki, sonra oyuna yenidən davam edə bilim.

Övladınıza həmişə dəstək olun. Onun bu dəstəyə çox ehtiyacı var. Çünki, uşaq özünü köməksiz, tək hiss edir. Beləliklə siz taktikanızı dəyişdirsəniz, uşaq da dəyişə bilər.

Mənbə: mel.fm

Hər bir uşaq onu əhatə edən mühitin təsirinə məruz qalır. Bu cəhətdən cizgi filmlərinin təsiri inkar edilməzdir. Ancaq bu cizgi filmləri həmişə uşağa müsbət təsir edir? Bütün uşaqlar nağıllar və cizgi filmlərini çox sevirlər. Çünki onlar oradakı məlumatları obrazlar şəklində xəyalında canlandırır və bununla bir dünya qururlar. Bu xəyallar vasitəsilə xeyir və şər, ana və ata, cəmiyyətdə davranış kimi anlayışlar formalaşır. Bu isə onun həyatının bütün sahələrinə təsir edir.

Son zamanlar cizgi filmlərində baş qəhrəmanların kobud hərəkətlərini, hörmətsizlik, fiziki zorakılıq, pis vərdişlər, özbaşına davranış, səliqəsizlik kimi pis xüsusiyyətlərə çox rast gəlirik. Bu hərəkətlər nəinki sözlərdə, həm də jestlərdə də müşahidə olunur. Xarici cizgi filmlərində tez-tez müşahidə olunur ki, baş qəhrəman digər qəhrəmanı döyərək ondan həzz alır, bu hərəkətdən məmnun olub gülür. Bu hərəkətlərin hamısı həmin cizgi filminə baxan uşaq tərəfindən mənimsənilir.

Cizgi filmi seçimində nəyə diqqət etməli? İlk növbədə uşağın yaşı nəzərə alınmalıdır. Bir yaşa qədər uşaqlara ümumiyyətlə cizgi filmlərinə baxmaq məsləhət görülmür. Sonra 3 yaşa qədər uşaqlara 5-7 dəqiqədən artıq olmamaqla baxmağa icazə vermək olar. Uşağın fərdi inkişafını nəzərə alaraq 4-6 yaş arası bu vaxt 20 dəqiqəyə qədər artırıla bilər. Bu vaxtı səhər və axşam olmaqla iki hissəyə bölə bilərsiniz.

İkinci diqqət edəcəyimiz məqam cizgi filminin hansı yaş üçün nəzərdə tutulmasıdır. Bu məsələdə bir çox məqamlar var. Məsələ burasındadır ki, uşaqlara baxmağa icazə verdiyimiz cizgi filmlərinin bir çoxu heç uşaqlar üçün nəzərdə tutulmur. Seçdiyiniz cizgi filminin öyrədici, maarifləndirici, xoş niyyətli baş qəhrəmanı olmalı, uşaqlara əsas anlayış və dəyərləri öyrətməli, dünyaya xoş niyyətli münasibət formalaşdırmalıdır. Cizgi filminin keyfiyyətinə diqqət edin. Yaxşı olar ki, qəhrəmanlar real həyatda mövcud olan qəhrəmanlar olsun. Çalışın rənglər çox parlaq və göz yorucu olmasın.

Uşağın İnternetdən sərbəst şəkildə cizgi filmlərinə baxmasına icazə verməyin. Bu, uşaq üçün çox təhlükəlidir. Internetdəki nəzarətsiz informasiya axınının uşağa təsirini nəzərə alın. Cizgi filmlərinə övladınızla birlikdə baxın. (təəssüf bu həmişə alınmır) Oradakı qəhrəmanların hərəkətlərini və hadisələrin gedişini onunla müzakirə edin. Bununla cizgi filmi övladınıza daha maraqlı və faydalı olacaq.