Sorğular göstərir ki, amerikanların təxminən 70%-i uşaqların hərdən bir silləyə layiq olduqlarına inanır. Bu cümləni yazmaq belə ürəyimi bulandırmağa kifayət edir: Uşaqlara əl qaldıran onlarla valideyn… Daha da pisi budur ki, bəzi tədqiqatçılar bizə məktəbdən əvvəlki dövrlərdəki uşaqların 90%-dan çoxunun, bir yaş altındakı uşaqların isə 30%-in ən az bir dəfə yetkin tərəfindən sillələndiyini deyir. Kim körpəyə vura bilər ki?

Sillə vurmaq döyməkdir. Döymək şiddətdir. Şiddət isə etik olaraq yanlışdır və məncə, bütün ölkələr sillə vurmağı qanuni olaraq qadağan etmiş digər 48 ölkənin sırasına qatılmalıdır.

Xeyirdən çox zərəri var

Bir müəllim olaraq qarşılaşdığım insanların bəziləri dəyər mühakimələrimə əhəmiyyət vermədən sillə vurmağın “xeyri dəydiyi” mövzusunda təkid edirdi. Xeyrinin dəydiyi, amma mənim heç zaman etməyəcəyim bir çox şey var. Sizinlə eyni fikirdə deyiləmsə, səsimi yüksəldib sizi susdurmaq işə yaraya bilər, amma məntiq çərçivəsində müzakirə etmək daha xeyirli olmaz? Pula ehtiyacım varsa, oğurluq etmək mənə kömək edə bilər, amma yüksək bir gəlir üçün daha çox işləmək yaxşı olmaz? Qarşımda dayanıb yolumu kəsirsinizsə, sizi itələmək mənə kömək edə bilər, amma sizdən mülayim şəkildə mənə yol verməyinizi istəmək daha doğru olmaz?

Görünən budur ki, bir çox yetkin insan mənimlə eyni fikirdə deyil və yetkinlərin uşaqlara vurmasının sadəcə qəbul edilə biləcək olduğunu deyil, hətta gərəkli olduğunu da düşünürlər. Bu yazını paylaşdıqdan sonra bütün günümün uşaqlara vurmaqdan imtina etməklərini istədiyim üçün mənə əsəbiləşən insanlardan gələn şərhləri oxumaqla keçəcəyini bilirəm.  Sillə vurmağın şiddət olmadığını deyəcəklər və məncə, bunu müzakirə etməyin heç yeri yoxdur. Sillələməyin əgər “sevgi ilə” edilirsə, problem olmadığını söyləyəcəklər, bundan da onu başa düşəcəyəm ki, dünyada sevginin nə olduğunu bilməyən nə qədər insan var. Sillə atmağın itaət etməyi öyrətməyin tək yolu olduğunu deyəcəklər, ancaq mən belə bir məqsədi iş həyatım boyunca rədd etdim. Mənə “Valideynlərim də mənə sillə atırdılar, amma bax, sonunda yaxşı bir insan oldum” deyəcəklər, mən də onlara “Əminsən? Kiçik uşaqlara vurursan”, deyə cavab verəcəyəm.

Şəxsi dəyər mühakimələrim bir yana, araşdırma nəticələri də aydın şəkildə ortadadır: Sillə atmaq xeyirdən çox, ziyan verir. New Hampshire Universiteti sosiologiya proffessoru Murray Straus qırx ildən çoxdur apardığı araşdırmalarının nəticəsini topladığı The Primordial Violence (İbtidai Şiddət) adlı kitabında belə deyir:

Sillə zehni inkişafı yavaşladır

“Araşdırmalar sillə atmağın pis davranışları düzəltdiyini göstərir, amma eyni zamanda, sillə atmağın fasilə vermək, açıqlayaraq başa salmaq və ya uşağın imtiyazlarını əlindən almaq kimi digər düzəldici üsullardan daha çox işə yaramadığını da göstərir. Bundan əlavə, araşdırmalara baxdığımızda sillələməyin faydalarının nələrə dəydiyini də görə bilirik. Bunların arasında uşaq ilə valideyn münasibətlərinin zəifləməsi və uşağın dostlarına, ya da valideynlərinə vurmaq və irəlidə də sevgili, yaxud yoldaşlarına şiddət göstərmək ehtimalıın artması da var. Sillə atmaq həm də zehni inkişafı da yavaşladır və uşağın məktəbdə müvəffəqiyyətlər qazanmaq ehtimalını azaldır. Sillə atmağın mənfi təsirlərini ortaya qoyan 100-dən çox araşdırma var və bu araşdırmalar öz aralarında 90%-dən çox fikir birliyini göstərir. Valideynlik və uşaq davranışları mövzusunda nəticələrin bu qədər məntiqli olduğu başqa bir mövzu yoxdur, yəqin ki”.

Mənim fikrimcə, uşaqlar şiddətdən zərər çəkmiş olmamaq kimi təməl insan hüququna sahibdirlər. Eyni şeyi bir yetkin başqa bir yetkin insana edəndə buna “hücum, şiddət” deyirik. Sillə atmaq həm uşaqlara, həm də cəmiyyətə zərər verən bir şiddət göstəricisidir. Fasilə vermək və digər cəzaların faydalılığı kimi mövzuları müzakirə edərkən  uşaqlara vurmağı tərgidə bilmərik?

Mənbə: www.egitimpedia.com

Heyvanlarla birlikdə yaşamağın insan sağlamlığına bir çox faydası olduğunu bilirik. Bəs kiçik yaşdan etibarən pişiklərlə birlikdə yaşayan, onlarla böyüyən uşaqları necə bir gələcək gözləyir?

“Kedici” jurnalının rəhbəri doktor Tarkan Özçetin, 5 yaşına qədər pişiklərlə böyümüş uşaqların necə və niyə sağlam olduğundan yazıb: Sağlam nəsillərin zəmanəti pişiklərdir. Heç unutmaram, illər əvvəl kilinikama pişik sahibi olmaq üçün yoldaşı Ankarada diplomat olan hamilə bir amerikalı xanım gəldi. Hansı ki, çoxumuzun həyatında ən az bir dəfə şahid olub gözlərinə inanmadığı, yerə düşən əmziyi birbaşa körpəsinin ağzına verən o məsuliyyətsiz, qərbli analardan biridir. “Əminsiniz?” deyə soruşmuşdum, istər-istəməz. Niyə indiyə qədər deyil, hamiləliyin son dövründə evlərinə pişik almaq istəyirdilər? Ağlım kəsmirdi. Doğulacaq körpəmin sağlamlığı üçün dedi. Həkimi məsləhət görüb, doğuşdan əvvəl evdə mütləq pişik və ya it olmasını söyləyib. Bizdəki çox həkimlər (hələ o illərdə) uşaqların sağlamlığı üçün buna şiddətlə qarşı çıxarkən, evdə olan iti pişiyi uzaqlaşdırılmasını istərkən necə olur, başqa bir həkim belə bir məsuliyyətsizlik sərgiləyə bilirdi? Məgər bir bildikləri varmış: “Gigiyena hipotezi” həddən çox gigiyenik mühitin və bu gigiyenanı təmin etmək üçün istifadə edilən məhsulların həm özümüz, həm də pişiyimiz üçün nə qədər təhlükəli olduğunu qeyd etmişdim. İndi bu gigiyena tutqusunun, insanlarda, xüsusilə uşaqlarda, təxmin belə edə bilməyəcəyiniz qədər qalıcı sağlıq problemlərinə səbəb ola biləcəyini anlatmağa çalışacayıq. İmmunitet sistemi və ya vücudun müdafiə sistemi, adı nə olursa olsun, bu sistemin vəzifəsi, vücudumuza təhdid ola biləcək və xəstə edə biləcək bütün amillərə (bunlar bakteriya, virus, göbələk, parazit, hətta xərçəng hüceyrələri belə ola bilir) qarşı qorumaq və savaşmaqdır. İmmunitet sistemi inkişaf etmiş bir fərdin elə də asan xəstələnməyəcəyi çox dəqiq söylənə bilər. Bu sistem həyatın ilk günlərindən, hətta ana bətnindən inkişaf etməyə başlayır və inkişafının böyük bir hissəsini (bura çox vacibdir) 5 yaşına gəldiyində tamamlayır. Yəni doğuşundan 5 yaşına gələnə qədər yaxşı bir inkişaf göstərən immun sisteminə malik uşaqlar, ömrü boyu elə də asanlıqla xəstə olmurlar. Elə isə canımızdan çox sevdiyimiz uşaqlarımızın bu sistemlərinin inkişafı üçün nəyə ehtiyacları var? Cavab çox sadədir, amma bir o qədər də təəccüblüdür: Mikrob. Bəli səhv oxumadınız, 0-5 yaş arasındakı körpələrin, daha sonrakı həyatlarının bütün mərhələlərinə müsbət təsir edəcək sağlam bir immunitet sisteminə sahib olmaları üçün mikroblarla təmasda olmaları, tanış olmaları və onlarla mübarizə aparmaqları lazımdır. Bu olmazsa nə olar? Açıq demək lazımdırsa, bu sistemin ağlı qarışır. Tanımadığı, bilmədiyi mikrobların əvəzinə savaşacaq başqa şeylər axtarır. Məsələn, polenlərə (çiçək tozu) həvəs göstərir. Nəticə: Allergiya. Mikrobsuz, təmiz mühitdə böyüdülən bu fərdlər ağıla gələ biləcək hər şeyə allergiya və sonrasında astmaya yoluxa bilir.

Ağardıcı iyi qoxan mühitlərdə doğulub böyüyən, ən kiçik temperatur yüksəlməsində dərmanlara və antibiotiklərə bulanan körpələrin müqavimət sistemləri daha da zəifləyir. Sistem öz vücudundakı hüceyrələri düşmən zənn edir və onlarla mübarizə aparmağa başlayır. Nəticə, allergiyadan daha da qorxuludur: Otoimmun xəstəliklər yaranır. Bir çoxu uşaq deyilə biləcək yaşlarda meydana çıxan xəstəliklərdən bir neçəsi: Tip 1 diyabet (şəkər xəstəliyi), MS (multiple skleroz), lupus (qırmızı qurd eşənəyi) seliakiya siyahı, çox təəssüf ki, belə davam edir və çox təəssüf ki, heç birinin dəqiq müalicəsi yoxdur. İl 1989, David Strachan adlı bir araşdırmaçı, yuxarıda izah etməyə çalışdığımız “gigiyena hipotezi” deyə bir hipotez ortaya atır. Keçən 27 il içində, bu hipotezin (doğruluğu ya da səhvliyi hələ isbatlanmamışdır) doğruluğunu sübut edən yüzlərcə araşdırma aparılır. Ancaq bu təcrübələrin heç biri nə mediada, nə də başqa yerlərdə gündəmə gəlmir. Hətta gigiyenik hipnozu elmi mühitlərdə çürüdülməyə çalışılır, bunda uğursuz olunsa da sanki bunu həmişə hipotez olaraq qalması istənilir.

Mənbə: qadin.net

Analar və atalar, uşaqlarına oyun qadağası qoymaq yerinə, oyun vasitəsilə onların inkişafına kömək edə bilərlər. Oyunlarla ona oxuma və yazma öyrədə bilərsiniz.

Bunu necə edə bilərsiniz?

Oxumaq və yazmaq təhsili, uşaqlarda ilk olaraq hərflərlə başlayır. Bu səbəbdən əvvəlcə edəcəyiniz şey bir hərf seçmək olacaqdır. Əlifba sırasına görə hərf öyrətmək işinizi asanlaşdırar. Hansı hərfi öyrədim deyə tərəddüd yaşamarsınız.

Seçdiyiniz hərfi jurnal və ya qəzetlərdən taparaq, kəsmə-yapışdırma yarışması edə bilərsiniz.

Kartlar hazırlayıb öyrənilən heca və hərfləri birləşdirə bilərsiniz.

Uşağın kürəyinə barmağınızla basaraq bir hərf çəkə, uşağın bu hərfi tapmasını istəyə bilərsiniz.

Öyrətdiyiniz hərflərin olduğu kəlimələrlə mahnı yazmasını, ya da tapmasını istəyə bilərsiniz.

Rəngli kağızlarla öyrəndiyi hərfləri yazın və qarışdırın. Daha sonra kağızlardan bir neçəsini seçib, sözlər düzəltməsini istəyin.

Mənbə: qadin.net

Uşaqlarınızı qorumaq üçün aşağıdakı tövsiyələrə nəzər salın.

Övladınıza belə deyin: “Bədənin sənə aiddir. Sən istəmirsənsə, heç kim sənə toxuna bilməz. Əvvəlcədən icazə almalı, anan və atan olsaq belə əvvəlcə icazə almalıyıq.”

“Bədənimizdə şəxsi bölgələrimiz var. Bu bölgələri alt paltarı ilə örtürük. Bu bölgələrə heç kimin toxunmağına icazə verməməliyik. Ana, ata, dayə və həkimdən başqa heç kimə göstərməməliyik.”

Uşaqların cinsi orqanlarının mütləq “əsil” adını deməliyik. “Uşaqlar başa düşməz” deyərək qəribə və gülməli adlar istifadə etməməliyik. Cinsi istismar zamanı qəribə və gülməli adlar istifadə edilir.

Uşaqlarınız cinsi orqanlardan danışdıqda “ayıbdır” deyərək susdurmayın. İstismar edənlər uşaqları “ailənə deyərik” deyərək təhdid edirlər.

Hər qohum-əqraba etibarlı deyil. Uşaqlarınızı təşvişə salmadan, ona “tez-tez hədiyyə alan”,  “sirr saxlamasını istəyən”, “fiziki zarafat və istənməyən davranışlar sərgiləyən” yaxınlar haqqında ailəsinə danışmaq üçün qaydalar tərtib etməlidir.

Mənbə: qadin.net