Qısa aralarla ayağa durub dərslikləri dəyişdirməkdən başqa əziyyət dolu doxsan dəqiqə müddətində yerimdə oturdum. Ayağıma baxıram, hərəkət edir. Möhtəşəmdir deyirəm, yerimdə dura bilmirəm. Diqqətimi toplaya bilmək üçün hər şeyi edirəm. Amma səylərim boşunadır, bunu təxminən 45 dəqiqə əvvəl başa düşmüşdüm. Artıq müəllimin izah etdiklərini dinləyə bilmirəm. Məndən yaşda balaca olan Uşaqların nə etdiyini anlamaq üçün ətrafıma baxıram.
Bir orta məktəb sinfindəyəm. Dərsə diqqətini verməkdə çətinlik çəkənin tək mən olmadığını o dəqiqə başa düşürəm. Uşaqların təxminən yarısı yerlərində tərpənirlər, digər uşaqlar isə müxtəlif formalarda otururlar ya da oturacaqlarına yayılıblar. Bir uşaq birdən ayağa durub qələmini yonmağa gedir. Bir neçə dəqiqə sonra başqa uşaq əlini qaldırıb tualetə getmək üçün icazə istəyir. Əslində son iyirmi dəqiqə içində ən az üç uşaq tualetə gedib. Zehni olaraq tükənmiş vəziyyətdəyəm və gün hələ yeni başlayıb. Bütün gün müşahidə etmək niyyətindəyəm, amma bunu edə bilməyəcəm. Nshardan sonra getməyə qərar verirəm.
Bir gün belə altı saat yerimdə oturmağa dözə bilmirəm, hər gün bunu etdiyimi isə heç düşünə bilmirəm. Bu uşaqlar buna necə dözə bilirlər? Cavabı məlumdur: onlar da dözə bilmirlər. Bədənləri uzun müddət eyni yerdə oturmağa uyğun deyil. Əslində bu qədər uzun müddət hərəkətsiz qalmaq heç birimizin bədəninə görə deyil. Bu hərəkətsizlik və davamlı oturan vəziyyətdə olmağın bədən və zehnimiz üzərində dağıdıcı təsiri var. Bədənlərimizin təbii olmayan vəziyyətlərdə qalması və hərəkət etməməsi nəticəsində əzələlərimiz zəifləyir, hissiyatımız daha az inkişaf edir.
Əgər sinifdəki çox uşaq sadəcə düzgün otura bilmək və dərsi dinləyə bilmək üçün belə səy göstərmək məcburiyyətindədirsə, bu, şagirdlərin hərəkət etməyə ehtiyac olduğunu göstərir. Əslində bunun sizin nə qədər yaxşı bir müəllim olduğunuzla əlaqəsi yoxdur. Əgər uşaqlar gün boyu yerlərində oturub dərs dinləmək məcburiyyətində qalırlarsa, bir müddət sonra beyinləri təbii olaraq özünü dayandırır, hər kəsin vaxtı boşa xərclənmiş olur.
Müəllimlər hərəkətdə olmağın faydalarını bilmirlərmi? Xeyr, bir çox müəllim hərəkətin önəmli olduğunu bilir. Bir çoxu da uşaqları gün boyunca daha çox hərəkət etdirə bilmədiyinə görə narahatlıq keçirir. “Uşaqları daima biliklə doldurmağımız gözlənilir” deyir bir müəllim. “Bu dəlilikdir! Artıq doğru olduğunu bildiyimiz formada dərs keçə bilmirik”.
Müəllimlər, həm uşaqların zərər görməsindən qorxulduğu, həm də yer və zaman qısıtlaması olduğu üçün tənəffüslərin qısaldığını deyirlər. “Çox şagird yaralanır”, deyir bir müəllim. “Valideynlər uşaqlarının dizləri ya da dirsəkləri sivrilidiyi üçün məktəbə zəng edib şikayət edirlər”. Uşaqların artıq nəsə yemək saatları belə yoxdur. Bu sərbəst vaxtlar belə dərslərlə əvəzlənib.
Valideynlərin çoxu da tənəffüslərin müddətinin az olmağından və uşaqlarının daha az hərəkət etməsindən məmnun deyillər. Bir valideyn məktəb müdiri və idarəçilərlə danışaraq şagirdlərin məktəbdə daha çox hərəkət etməsini təmin etmələrini istəyib. Nəticə? Nahardan sonra məktəb binası ətrafında beş-on dəqiqəlik gəzinti. “Tam bir tənəffüs sayılmaz, amma ən azından yaxşı bir başlanğıcdır” deyir ana.
Müəllimlərə uşaqların məktəbdən evə getdiklərində nə etdiklərini soruşuram. Bir müəllim cavab verir: “60%-nin proqramları ağırdır. 40%-ni evdə qarşılayan kimsə olmadığı üçün istədiklərini edirlər ki, bu da adətən video oyun oynamaq olur”. “Uşaqların çox azının evə gedib oyun oynamağa vaxt tapdıqlarını deyə bilərəm”. Danışdığım iki müəllim də ən çox bir saatda bitə biləcək ev tapşırıqları verməyə çalışırlar, çünki bütün günü məktəbdə keçirdikdən sonra evdə rahatlamaya ehtiyacları olduğunu bilir.
Niyə uşaqların beş ya da altıncı sinfə gəldikdən sonra artıq oyuna ehtiyacları olmayacağını düşünürük? Onlar hələ uşaqdırlar. Əslində biz yetişkinlərin belə oyun oynama fürsətlərindən yararlana biləcəyimizi düşünürəm. Hər kəsin rahat bir vaxt keçirməyə ehtiyacı var. Bədənlərimizi hərəkət etdirməyə, reallıqdan uzaqlaşıb yaradıcı olmağa ehtiyacımız var.
Şagirdlərimiz üçün nə edə bilərik? Orta məktəb müəllimi Jessica Lahey belə deyir: “Müəllimlər adətən uşaqları sərbəst buraxsalar, onları bir daha toplaya bilməyəcəklərindən qorxurlar. Yenə də uşaqları, nələrsə öyrənə bilmələri üçün şərt olan hərəkətlilikdən məhrum etməməyiniz lazımdır. Tənəffüs şagirdlər üçün həmişə yararlıdır. Dərs deyərkən məktəbimizin arxasındakı cığırlardan çox yararlandıq. İngiliscə dərslərimin çoxunu bu gəzintilərdə edərdim. Şagirdlərimə bir mövzu verir və gəzərkən on dəqiqə müddətində bu mövzu haqqında düşünmələrini istərdim. Sonra bir yerə toplanır, mövzunu müzakirə edirdik”.
Jessica bunun şəhərdəki məktəblər üçün də keçərli olduğunu söyləyir. Uşaqlar muzeylərdə ya da parklarda gəzərək ətraflarını kəşf edib nələrsə öyrənirlər. Məktəb qayda-qanunlarının müəyyənləşdirilməsində söz sahibi olan hər kəsin ən azından bir günü sinifdə oturaraq keçirib uşaqlardan istənən şeyin nə olduğunu birbaşa yaşaması lazımdır. Beləcə nəyin doğru, nəyin yanlış olduğu mövzusunda daha yaxşı bir fikir sahibi ola bilərlər. Beləcə bəlkə də verdikləri qərarların real məktəblərdəki real uşaqlar üçün nə mənaya gəldiyini düşünməyə başlayarlar. Bəlkə o vaxt uşaqların hərəkət etməyə, oyun oynamağa və insan olaraq hörmət görməyə ehtiyac duyduqlarını fərq etməyə başlayarlar.
Şagirdlərin də hərəkət etməyə ehtiyacı var. Hər kəs kimi!
Mənbə: egitimpedia.com