Valideynləri narahat edən problemlərdən biri də uşaqlarda iştahsızlığın olmasıdır. Bu haqda “İndigo” Nərimanov uşaq bağçasının meneceri Cəmilə Kərimova Bagcam.az-a danışıb. Onun sözlərinə görə, iştahsızlığın bir neçə səbəbləri var. Ən əsas səbəb isə uşağın hər istədiyi xörəyi bişirmək və onu dadını bilmədiyi  yeməklərdən məhrum etməkdir.

“Uşaqlarda iştahsızlığın bir neçə səbəbləri var. Ancaq əsas 5 səbəbi sadalamaq istərdim.

1. Uşağa hər istədiyi xörəyi vermək olmaz. Məsələn, ana qarabaşaq bişirib, uşaq amma başqa bir yemək istəyir. Ana da tez gedib onun istədiyini bişirir. Artıq uşaq evdə həm “diktatora” çevrilir, həm də həmin yeməyin heç dadını belə bilmir. Uşaq müxtəlif çeşidli yeməklərin dadını bilməlidir. Çeşid azlığı iştahsızlığa gətirib çıxardır. Əslində isə belə olmalıdır: Ana nə bişirirsə, uşaq onu da yeməlidir, əgər yeməsə bir nahar ac qala bilər. İnsan orqanizmi 2-3 gün yeməksiz qala bilər. Əsas odur ki, susuz qalmasın. Burada qorxulu heç nə yoxdur. Acan zaman özü yeyəcək. Təbii ki, uşağın istəklərini də nəzərə almaq lazımdır. Bəzən yemək bişirmədən öncə onun da fikrini öyrənmək, nə istədiyini bilmək şərtdir. Çünki o da bir şəxsiyyətdir.

2. Nahardan yaxud şam yeməyindən öncə nəsə yemək iştahsızlıq yaradır. Bu zaman uşaq lazım olan vaxtda xörək yeməyəcək. Çünki yeməkdən öncə məsələn, şirniyyat yeyir və iştahı yox olur.

3. Uşaqlara individual yanaşmalıyıq. Bəzən uşaq az hərəkət edir, eyni zamanda bir az kökdür. Təbii ki, belə uşaq az yemək istəyəcək. Ancaq idmanla məşğul olan, çox hərəkət edən uşağın iştahı daha yaxşı olur. Çünki onlarda maddələr mübadiləsi düzgün işləyir. Belə bir fakt da var ki, təkcə fiziki yox eyni zamanda zehni işlə məşğul olan zaman uşaqda iştah artır. Aclıq hissi yaranır.

4. Qidanın mütləq qida dəyəri olmalıdır. Yəni müxtəlif ərzaq və xörəklərin kalori miqdarını və qida dəyərini öyrənmək lazımdır. Bəzi analar fikirləşir ki, uşaq hər səhər mütləq şirin çay içməlidir, pendir-yağ yeməlidir. Əslində bu düzgün yanaşma deyil. Uşaq səhər meyvə də yeyə bilər. Meyvənin qida dəyəri şirin çaydan qat-qat çoxdur. Əgər fikirləşirsiniz ki, meyvədən sonra xörək yemək istəmir. Bu pis hal deyil.

5. Uşaqları məcbur yedizdirmək olmaz. Biz tez-tez buna rast gəlirik ki, qaşığı uşağın ağzına güclə qoyurlar. Bu çox səhv bir addımdır. Çünki hər bir yemək zövq gətirməlidir. Əgər uşaq göz yaşı ilə yeyirsə, heç o yeməyin faydası da olmaz. Həmçinin uşaqlar xəstələnəndə onların iştahı aşağı düşür. Bu zaman da onu yeməyə məcbur etmək olmaz. Ancaq su mütləq olmalıdır. Suyun keyfiyyətli olmasına da diqqət etmək lazımdır”.

Cəmilə xanım deyir ki, uşaq düzgün qidalanmasa, fiziki və zehni inkişafdan geri qalar.

“Əgər uşaq normal qidalanmırsa, onda onun orqanizmi bioloji aktiv maddələri, mineral maddələri, vitaminləri, zülalları, makro və mikro elementləri artıq normal qəbul edə bilmir. Bu zaman fiziki və zehni geriləmə baş verir, dırnaqlar qırılır, saç inkişaf eləmir, tökülməyə başlayır. Ümumiyyətlə, hər bir məqamda uşaq inkişafdan geri qalır. Beyin aktivliyi aşağı düşür. Uşaq halsız olur, daim yatmaq istəyir, başgicəllənmə olur”.

Rejimin vacib olduğunu vurğulayan Cəmilə xanım valideynlərə bir neçə məsləhətlər də verdi. O deyir ki, yeməyi bişirən hər kəs ona sevgi qatmalıdır.

“Bizim bağçada hər iki saatdan bir yemək saatı olur. Artıq uşaqlar rejimlə qidalandıqları üçün həmin vaxtda acmağa başlayırlar. Bəzi valideynlər evə gələndə uşağın ac olmasından şikayətlənir. Çünki uşaq rejimə düşüb. Biz axırıncı yeməyi 5-də verdiyimiz üçün uşaq evə getdikdən sonra yemək istəyir. Bu normal haldır. İştahı artırmaq üçün təmiz havada çox gəzmək lazımdır. Çünki uşaq gəzəndə, qaçanda çox enerji itirir. Evin havası da tez-tez dəyişilməlidir. Uşağın iştahını artırmaq üçün yaradıcı yanaşma lazımdır. Məsələn, xörəyi yaxşı bəzəmək olar. Yaxud valideyn yemək bişirəndə övladı ilə birgə hazırlasa, onda uşaqda özünə inam çoxalacaq, həmin xörəyi zövqlə yeyəcək. Bəlkə də həmin xörəyi o sevmir, heç vaxt yemək istəmir. Ancaq özü bişirdiyi üçün mütləq yeyəcək. Süfrə mədəniyyətinin olması da mütləqdir. Stolu bəzəmək, qabları yaxşı düzmək lazımdır. Kimyəvi maddələrlə iştah artırmaq olmaz. Məsələn, itburnu bitkisini dəmləyib uşağa içizdirmək olar. Tərkibində C vitamini olduğu üçün həm faydalıdır, həm də iştahı artırır. Xörəklərdə ədviyyatlardan istifadə etməyə qorxmayın. Təbii ki, çox az miqdarda. Ən vacib məsələni unutmamalıyıq. Uşaqlar üçün ən gözəl nümunə böyüklərdir. Böyüklərdə qidalanma mədəniyyəti yoxdursa, uşaqlardan da bunu gözləmək düzgün deyil. Bəzən valideynlər övladlarına qazlı içkilər, fast foodların ziyanlı olduğundan danışır. Amma ailədə kimsə evə qazlı içki gətirib içəndə, uşaq fikirləşir ki, bu ziyanlıdırsa, valideyn niyə içir? Biz bəzən uşaqları dəyərləndirmirik. Amma əslində uşaqlar böyüklərdən də ağıllı və məntiqli düşünə bilir. Valideyn bəzən deyir ki, övladım heçnə yemir. Amma bağçada yeyir. Çünki bağçada kollektiv olaraq yedikləri üçün başqa uşaqlar ona nümunə olur”.

Televizor qarşısında uşaqların qidalanmasından danışan Cəmilə xanım valideynləri bu üsuldan istifadə etməməyə çağırdı.

“Televizor qarşısında uşağa yemək vermək olmaz. Əgər uşaq  televizorun qarşısında yemək yeyirsə, bu zaman piylənməyə meyilli olur. Çünki qida haqqında fikirləşmir və fikri televizordadır. Sadəcə qidanı udmaqla məşğul olur. Nəticədə lazım olduğundan artıq yeyir. Məsələn, valideyn özü uşaqla söhbət etməklə yaxud nağıl danışmaqla ona yemək verə bilər. Valideyn uşaqla üzbəüz oturub ünsiyyətə girirsə, bu daha yaxşı üsul olar, nəinki televizor. Ananın öyrətdiyini televizor öyrədə bilməz”.

Menecerin sözlərinə görə, bağçada da uşaqların iştahının artırılması üçün bir neçə tədbirlər görülür.

“Bağçada xüsusi günlər olur ki, uşaqlar özləri bişirirlər. “Ümumdünya Aşpaz” və “Ümumdünya Kulinariya” günləri keçirilib. Balacalar müəllimlərlə birgə yemək hazırlayırlar. Həm də müəllimlər bütün ərzaqlar haqqında danışırlar. Məsələn, bu kökdür, narıncı rəngdədir. Onun faydalarından danışırlar. Artıq uşaq nə yediyini bilir. Eyni zamanda bağçada bəzi günlər hər hansı bir ölkənin mətbəxinə həsr olunur. Məsələn, “Fransa günü”ndə fransız mətbəxinə aid yeməklər bişirilir. Bu həm uşaqların ağız dadını dəyişir, həm digər ölkələrin mətbəxi ilə tanış olmaq imkanı qazanırlar. Bu ənənəni valideynlər də davam etdirsələr, iştahsızlıq probleminin qarşılaşısını ala bilərlər”.

“Sosiallaşma  insanın sosial normaları, davranış qaydalarını, dəyərləri mənimsəməsidir”.

Bu sözləri Bagcam.az-a müsahibəsində uşaq bağçasının psixoloqu Samirə Hüseynova uşaqların sosiallaşması ilə bağlı danışarkən deyib. Onun sözlərinə görə bu doğulandan qocalana qədər gedən prosesdir:

“Sıfır-bir yaş arası sosiallaşmanın birinci mərəhələsidir, bir yaşdan üç yaşa qədər artıq ikinci mərhələdir. Bundan sonra artıq üç-altı yaş mərhələsi, yeniyetməlik, gənclik mərhələləridir. İlkin mərhələlərdə uşaq ana ilə, doğmalarla münasibətdə, sonralar kollektivdə (bağça, məktəb) sosiallaşır. Ailə, bağça, məktəb, iş və s. bunlara birlikdə sosiallaşma institutları deyilir. Biz həyatımız boyu bir institutdan digərinə keçid edirik”.

Psixoloq uşaqların sosiallaşmasına mane olan amillərdən də danışıb. O bildirib ki, uşaqlara onların utancaq olduğunu demək bu amillərdən biridir:

“Uşaqlara heç vaxt utancaq olduğunu demək lazım deyil. Onlara vaxt və imkan verməliyik ki, özlərini ifadə edə, nəyi bacarırlarsa, onu göstərə bilsinlər. O zaman özlərinə əmin olacaqlar, görəcəklər ki, sadə oyunları (məsələn, gizlənqaç)  artıq bacarırlar, sonra isə mürəkkəb oyunlara keçəcəklər. Uşaqlar elə bilirlər ki, dünyada nə varsa, hamısı onlarındır: Ana, ata mənimdir. Bütün ehtiyac və tələbatlarım o saat ödənilməlidir. Çünki onların artıq təcrübəsi var ki, mən körpə olanda ac olan kimi anam həmin an süd verirdi, deməli, indi də nə istəsəm mənim olacaq. Əgər mən bu oyuncağı istəyirəmsə, mütləq mənim olmalıdır. Görür ki, bu alınmır, xahiş etməyi bacarmır, o ağlamağa, özünü yerə çırpmağa başlayır. Təbii ki, valideyn buna dözə bilməyib istədiyini ona verir. Artıq uşaq görür ki, bu,  işə yaradı və bu üsuldan istifadə etməklə istədiklərini əldə edəcək. Bu kimi vəziyyətlər uşaqların sosiallaşmasına mane olacaq”.

Samirə xanım uşaqların utancaqlığının əsas səbəbləri haqqında da məlumat verib:

“Ola bilsin ki, kimsə onun haqqında mənfi rəy verib yaxud da özü eşidib. Bəzən uşaqlarda sidiyi saxlaya bilməmək halları olur, böyüklər onun yanında ucadan “baxın, şalvarı yaşdı”, “niyə gözləyib tualetə getməmisən?” və buna bənzər ifadələr işlədirlər. Belə olduqdan sonra artıq uşaq özünə güvəni itirir, bilmir necə davransın. Gələn dəfə bu kimi hallarda ya müəlliminə, ya da valideyninə deməyə utanacaq. Bu əsasən həssas uşaqlarda olur, bunu unutsa belə, həyatı boyu onun şüuraltında qalır. Fikirləşir ki, mən kimdənsə asılı qalıram, özüm-özümə qayğı göstərə bilməyəcəm və ona görə də utanır. Artıq 3 yaşda bunlar formalaşmırsa, təbii ki, uşağın özünə güvəni aşağı olacaq. Elə uşaqlar var ki, aktiv uşaqdır, belə hallar baş versə də, heç əhəmiyyət vermir.

Sosiallaşma əsasən ətraf mühitdə, insanlarla münasibətlərdə baş verir. Təsəvvür edin ki, uşaq insanlarla münasibət qura bilmirsə, ümumbəşəri dəyərləri mənimsəmirsə, başqa insanlara və yaxud heyvanlara empatiya bəsləyə bilmirsə, onun üçün insan kimi formalaşmaq, cəmiyyətdə rolunu ifadə etmək, şəxsiyyət kimi formalaşmaq, insanlara hörmətlə yanaşmaq, olduğu kimi onları qəbul etmək çətin olacaq”.

Samirə xanım qeyd edib ki, sosiallaşma üçün ailə ilk mühitdir və ailə buna önəm versə də, verməsə də sosiallaşma baş verəcək:

“Adətən ailələr istəyir ki, uşaqları danışsın, münasibət saxlasın. Əgər bu gec baş verirsə, övladı yeni dostlar qazana bilmirsə, kimisə görəndə ağlayırsa, artıq valideynlər narahat olurlar. Buna önəm verdiklərinə görə də, onların sosiallaşması üçün bağçaya qoyurlar. Düzdür, mütləq deyil ki, uşaq  bağçaya qoyulsun, amma onların bağçaya getməsi daha yaxşıdır.

İndi biz baxsaq, həyətdə oynayan uşaq görə bilmərik, valideynlər uşaqları gözündən kənara qoymur. Özləri də uşaq ilə  həyətə düşmürlər. Bunun üçün də  uşaqların bağçada kollektivə qarışması onun  daha da sosiallaşmasına şərait yaradır. Adətən valideynlər daha çox uşaqları əqli bacarıqları öyrənməyə yönəldirlər. Mən belə düşünürəm ki, sosial bacarıqlar, emosiyaları idarə edə bilmək, özünü sakitləşdirmək, başqalarının hisslərini anlamaq ümumiyyətlə, psixi bacarıqlarını inkişaf etdirsələr, daha faydalı olar. Əqli baxımdan uşaq inkişaf edə bilər, amma özünü insan kimi hiss etmirsə ağıllı robot kimi formalaşacaq ”.

Sonda psixoloq  uşaq bağçasında uşaqların sosiallaşması üçün çox sadə üsullar tətbiq etdiyini də vurğulayıb:

“Bəzi uşaqlar bu tətbiqlərə əməl edir, bəziləri isə daha gec öyrənirlər. Məsələn, adi bir salamlaşma sosial normadır. İlk növbədə kiçik körpələr bizimlə salamlaşa bilməyəcəklər, amma gülümsəyə bilərlər, səsimizi eşidəndə bizə baxırlar, onlar üçün bu salamlaşmadır. Göz kontaktı yaratmaq çox vacibdir, artıq bunu bacarırsa, müsbət haldır. Növbəti mərhələdə artıq ona hansısa söz deyilibsə, çalışacaq ki, onu təkrar etsin. Gələn dəfə onun yadına salıb soruşursan ki, “gedəndə nə demək lazımdır?”

Daha mürəkkəb forması isə uşağa xatırlatmadan özünün yadına salmasıdır. Eynilə başqa davranışlarda da belədir: növbə gözləmək, icazə almaq.

Bunlar da mərhələlərlədir, addım-addım inkişaf edirlər. Həmçinin, uşaqlara hansısa bir əşyanı nəzakətli şəkildə xahiş etmək öyrədilir. Məsələn, bir oyuncaqla 1 uşaq oynayır, amma digər uşaq da o oyuncağı istəyir. Onda o uşağa indi digər uşağın oynadığını, bizim isə gözləməli olduğumuzu başa salmalıyıq. Bəzən olur ki, başqa uşaq inad edib vermir, ona da öyrənməsi üçün vaxt lazımdır. Bir yaş və ya bir yaş yarım olan körpələr üçün bölüşmək çətindir, amma bir az böyüklərdə isə iki, üç dəfə xahiş etməli olduğunu yadına salmaq lazımdır, sonra artıq  bunu özü avtomatik olaraq edir. Bağçada sosiallaşmaya aid başqa tapşırıqlar da var. Bu onlara oyun zamanı rolların verilməsidir. Məsələn, bu gün ona həkim rolu verilir, bu da böyüklərin rollarını mənimsəmək üçün oyun fəaliyyətidir”.

Loqopedik məşğələlər zamanı bir neçə gimnastika növlərindən  istifadə olunur ki, həmin gimnastikalar uşağın nitqinin inkişafına kömək edir. Məsələn: Artikulyar gimnastikalar (dil idmanı),  tənəffüs gimnastikası, barmaq gimnastikaları. Loqopediyada hər bir gimnastikanın özünəməxsus funksiyaları olmaqla yanaşı onlardan istifadə məqsədləri də uşağın nitqində olan problemə görə dəyişir. İş  prosesində ən çox rastlaşdığım nitq problemlərindən biri də uşaqların bir qisminin bəzi səsləri düzgün tələffüz edə bilməməsidir. Məsələn: Rotatizm ( R səsinin olmaması); Lamtatizm (L səsinin olmaması), Dislaliya (bir neçə səsin pozuntusu) və s. Səs probleminin aradan qaldırılması prosesində artikulyasiya və tənəffüs gimnastikalarından istifadə olunur.

Artikulyasiya  gimnastikası nədir?  Məqsədi  nədir?  Necə öyrədilməlidir?

Artikulyasiya gimnastikası səs probleminin aradan qaldırılmasında bizim ən yaxşı və ilkin köməkçimizdir. Bu xususi , məqsədyönlü hazırlanmış dil hərəkətləridir. Hansı ki  bu hərəkətlər  dil əzələlərinin möhkəmlənməsinə, ümumi artikulyar aparatın (dodaq, dil,yanaq, çənə və s.) aktivləşməsinə kömək edir. Beləliklə, uşaq bu dil hərəkətlərini  öyrənərək  dilini məşq etdirməklə onun  üçün çətin olan səsləri  tez bir zamanda tələffüs edə bilməsi  üçün  dilini hazırlayır. Artikulyasiya gimnastikalarını uşağa öyrətmək üçün aşağıdakıları bilmək vacibdir:

• Gimnastikalar hər gün 5-10 dəqiqə olmaqla gün ərzində 2 dəfə yerinə yetirilməlidir.
• Bir gimnastika bir neçə dəfə təkrar yerinə yetirilməlidir.
• Gimnastikalar güzgü qarşısında yerinə yetirilməlidir.
• Bütün gimnastikalar dili yormamaq və gərgin olmamaq şərtilə, düzgün və sərbəst yerinə yetirilməlidir.

Hər bir səsin özünə aid artikulyasiya gimnastikası vardır. Hansı ki həmin səsin qoyuluşundan öncə bu dil məşqlərini edib dili digər mərhələlərə hazırlayırıq. Məsələn: Rotatizmdə  bizə köməkçi olan artikulyasiya gimnastikaları aşağıdakılardır:

“Göbələk”

“Dadlı mürəbbə”

”Rəngsaz”

“Dişləri  firçalama”

Dil hərəkətlərini uşaq üçün oyunla, maraqlı və əyləncəli şəkildə etsək o, gimnastikaları sevərək və sıxılmadan edəcəkdir. Bunun üçün nağıllardan, şeirlərdən, mahnılardan istifadə etməklə uşağı gimnastikalara sanki oyun oynayırmış kimi hiss etdirərək cəlb etmək olar.

“İncəsənətin ən qədim növlərindən biri sayılan musiqi insan dünyaya gəldiyi andan onun həyatında güclü mədəni təsirə malikdir. Musiqi estetik və mənəvi zövqün ən ali mənbəyidir. Məhz buna görə də müasir uşaqların bədii-estetik tərbiyəsində, şəxsiyyət kimi formalaşmasında musiqinin əhəmiyyətli rolu var”.
Bu sözləri  uşaq bağçasının meneceri Suriyyə Xaspoladova musiqinin uşaqlara təsirindən danışarkən deyib.
“Bədii-estetik tərbiyənin ən təsirli vasitələrindən biri olan musiqi uşağın emosional təbiətinə çox yaxındır. Musiqinin təsiri altında onun estetik qavrayışı inkişaf edir, duyğuları zənginləşir. Onlarda müxtəlif hisslər oyadır. Eyni zamanda musiqi sinir sisteminin inkişafında böyük rol oynayır. Musiqi alətində ifa edən uşaqların digər uşaqlara nisbətən yaddaşı güclü olur, daha yaxşı oxuyur və zəngin söz ehtiyatına sahib olur. Uşaq təfəkkürünün inkişafında musiqinin rolu danılmazdır. Musiqi ilə məşğul olan uşaqlar başqalarının səs tonunu daha aydın seçə bilir. Nəfəs alma imkanları genişlənir, səs telləri möhkəmlənir”.
Suriyə xanım uşaqların musiqi zövqünün formalaşmasında ətrafın rolunu müəyyənləşdirmək üçün apardığı sorğunun nəticələri barədə də məlumat verdi. Belə ki, sorğunun məqsədi valideynlər və şagirdlərin hansı musiqiyə üstünlük verdiklərini və səbəbini öyrənmək olub:

“Mənim sorğum belədir:
1) Sizin sevimli janrınız hansıdır?
-caz –rep -impressionizm –R’n’b’
-rok –pop -trans -xaos
-d’n’ –romantika -kantri -müəllifli mahnı
-klassik -klub musiqisi -cavab yoxdur
2) Başqa musiqi janrlarına münasibətiniz necədir?
-neytral -mənfi
-müsbət -cavab yoxdur
3) Bu janrı seçməkdə səbəbiniz nədir?
-Çünki əla janrdır -Musiqinin üslubu xoşuma gəlir
-Bu musiqi altında rəqs etmək olar -Sadəcə xoşuma gəlir
-Bu musiqi məni rahatladır -Hüzrla doludur

9-16 yaş arası 50 şagird və 22-40 yaş arası 50 valideynin iştirak etdiyi sorğuda məlum olub ki, iştirakçıların 26%-nin sevdiyi janr yoxdur. Hansı musiqi daha çox dinlənilir o musiqiyə də üstünlük verirlər. Musiqi janrını nəyə əsasən seçdiyinə isə 39% “Sadəcə xoşuma gəlir” deyib. Bu nəticələr sorğunun ən yüksək nəticələridir, qalan bəndləri seçənlər azlıq təşkil edir.
Sorğunun nəticələri göstərir ki, əksəriyyət kütlənin dinlədiyi musiqini dinləyir. Belə mühitdə böyüyən uşaq da ətrafının musiqi zövqünə əsasən, yəni kütlənin dinlədiyi musiqiyə üstünlük verəcək.
Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, kiçik yaşlardan uşaqlara düzgün musiqi savadı verilərsə, gələcəkdə onların musiqi seçimi kütlənin zövqünə deyil, öz musiqi biliklərinə əsaslanar”.

Suriyə xanım musiqiyə marağın formalaşmasında valideynlərin və müəllimlərin rolu haqqında da məlumat verdi:
“Uşaqların musiqiyə maraq və məhəbbətinin formalaşmasına xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Çünki musiqi uşaqların fiziki cəhətdən kamil, mənəvi cəhətdən zəngin olması üçün böyük təsirə malikdir. Buna görə də hər bir valideyn və müəllim uşaqların yaradıcılıq seçimlərinə böyük məsuliyyətlə yanaşmalıdır. Həmçinin nənələrimizin oxuduğu milli uşaq mahnıları, milli rəqslərin melodiyaları uşaqlara özünü tanımağa kömək edir. Uşaqların eşitdiyi hər bir musiqi onun psixologiyasına, daxili aləminə təsir göstərir. Bu mahnıların sayəsində uşaq özünü dərk etdikcə musiqi seçimində çətinlik çəkmir”.
Suriyyə xanım deyir ki, bağçada həftədə 4 dəfə dərslərdə müxtəlif musiqili oyunlar keçirilir. Müəllim uşaqları xalq və bəktəkar mahnıları, dünya musiqiləri, solfecio, xor və orkestr ilə tanış edir.
“Musiqi tərbiyəsinin düzgün qurulmasında tərbiyə metodlarının seçimi başlıca yer tutur. Metodların seçimində uşaqların bilik alarkən hansı mənbədən istifadə etməsi mühüm şərtdir. Təbii ki, ilkin mənbə musiqinin özüdür. Burada əsas metod uşaqlara musiqini dinlətmə təcrübəsi hesab edilir. Biliklərin əldə edilməsinin ikinci mənbəyi uşaqlara kamil şəkildə musiqi obrazının qavramanılmasına və musiqi əsərinin məzmunun anlaşılmasına kömək etməkdir. Üçüncü mənbəyə isə uşaqların özünün bilavasitə musiqi fəaliyyəti aid edilir. Məsələn, mahnı ifaçılığının, ritmikanın bacarıq və vərdişlərini mənimsəmək mümkün deyil. Yalnız praktiki fəaliyyət uşağın hərtərəfli inkişafına kömək edir. Metodların seçimi zamanı canlı yaradıcılıqdan mücərrəd təfəkkürə və buradan da təcrübəyə doğru istiqamətə üstünlük verilməlidir”.