Son günlər Kiyevdə qızılca epidemiyasının yayılması haqda xəbərlər yayılır. Qeyd olunur ki, Ukraynada epidemiyanın yaranma səbəbi qızılca peyvəndi vurulmuş insanların cəmiyyətdəki nisbətinin kritik həddən aşağı düşməsidir. Həkim Roman Orkodoşvili Kiyevdə qızılca peyvəndi vurulmuş uşaqların nisbətinin 30% olduğunu açıqlayıb. O vurğulayır ki, Azərbaycanda da vəziyyət belədir.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı isə bildirir ki, qızılcadan ildə ortalama 150 min insan vəfat edir. Bunların əksəriyyəti 5 yaşına qədər olan uşaqlardır. Statistikaya görə, qızılca xəstəliyinə tutulmuş beş yaşına qədər hər 10 uşaqdan biri itiriləcək.

Bəs görəsən iddia edilən bu məsələ nə dərəcədə reallığa uyğundur? Ölkəmizdə valideynlər qızılcaya qarşı peyvənd etdirməyə niyə biganə yanaşır? Qızılcanın əlamətləri nələrdir və ondan necə qorunmaq olar?

Hava damcı yolu ilə yoluxur

Bagcam.az xəbər verir ki, mövzu ilə bağlı Ailem.az-ın suallarını cavablandıran pediatr Vaqif Qarayev məlumat verir ki, qızılca hava damcı yolu ilə yoluxan kəskin virus infeksiyasıdır. Qızdırma, intoksikasiya, səpkilərlə xarakterizə olunur. Lakin xəstəlik gedişatına görə başqa səpkili infeksiyalardan fərqlənir. Klassik gedişdə səpkilər mərhələlərlə olur. Birinci gün üzdə, boyunda, ikinci gün bədəndə, üçüncü gün ətraflarda, əldə, ayaqda müşahidə edilir. Əsasən ləkəli səpkilər görmək mümkündür. Səpkilər dövründə uşağın vəziyyəti ağırlaşır, qızdırma daha da yüksəlir, öskürək kəskinləşir, tutma şəkilli olur, gözlər qızarır, işıqdan qorxma yaranır. Uşaq işığa baxa bilmir.

Qızılcanın ağırlaşmaları çox təhlükəlidir

V. Qarayevin sözlərinə görə, qızılcanın ilk mərhələsində səpkilər olmur, xəstəlik soyuqdəymə kimi başlayır. Lakin səpki dövründə xəstənin vəziyyəti ağırlaşır. Qızılcanın ağırlaşmaları isə çox təhlükəlidir. Fəsadları hətta ölümlə də nəticələnə bilər: “Səpkiləri öskürək müşayiət edir. Öskürək uşağı boğur. Hətta qısa müddətdə uşağın həyatına son da qoya bilər. Buna qızılca pnevmoniyası (ağciyərin iltihabı) deyirlər. El arasında sətəlcəm adlanır. Sətəlcəm isə müalicəyə çox çətin tabe olan xəstəlikdir. Qızılcada ölüm halları kifayət qədərdir. Qızılca meningitə də səbəbə olur, mərkəzi sinir sistemini zədələyir. Otit (qulaq iltihabı), ensefalit (beyin iltihabı), korluq təhlükəsi ola bilər. Qızılca ağırlaşmasız keçirsə, o qədər də təhlükəli deyil, amma ağırlaşmalar olduqda həddən artıq təhlükəlidir”.

Mütləq xəstəxanada müalicə almaq lazımdır

Qızılca virusu bir insandan digərinə hava-damcı yolu ilə keçir. Virus çox sürətlə böyük məsafələrə yayıla bilir. Sağlam uşaq səpkili bir xəstə ilə ünsiyyətdə olubsa, mütləq həkimə müraciət edilməlidir. Çünki artıq onda da qızılca başlayır: “Qızılca diaqnozunu ancaq həkim qoya bilər. Sağalana qədər uşaq həkim nəzarəti altında olmalıdır. Ağırlaşma olmayanda xəstəxanaya qoymağa ehtiyac yoxdur. Lakin ağırlaşma yarandıqda mütləq xəstəxanada müalicə olunmalıdır. Yəni bütün hallarda həkimə müraciət etmək ona görə mütləqdir ki, ağırlaşmalar uşağın həyatına son qoymasın”.

Qızılca olanda qoçun başına qırmızı bağlayır, qurban kəsirdilər…

Keçmiş zamanlarda qızılca xəstəsinin yatağını tamamilə qırmızıya bürüyür, otaqlarda qırmızı pərdə asarmışlar. Bunu dini baxımdan izah edərdilər. Lakin həkim bunun tibbi izahının da olduğunu qeyd edir: “Qırmızı rəng işığın birbaşa uşağın gözünə düşməsinin qarşısını alır. Hətta qədimdə qızılcanı allahın lütfü kimi qəbul edirdilər. Uşaq qızılca olanda qoçun başına qırmızı bağlayırdılar, qurban kəsirdilər. Bu xəstəliyin müalicəsi üçün heç bir tədbir görülməzdi ki, öz-özünə keçib gedəcək. Guya allah lütf gətirib. Amma nəticədə xəstəlik yüz minlərlə insanın həyatına son qoyurdu. İndi də bəzi yaşlı insanlar qızılca xəstəsinə iynə-dərman müalicəsi etməyə qoymurlar. Təəssüf ki, bunu allahın göndərdiyi lütf kimi qəbul edənlər hələ də var”.

Qızılca epidemiyasına qarşı peyvənd mütləqdir

Mütəxəssis qızılca tutan və yoluxma təhlükəsi olan uşaqların ətrafdan təcrid olunmasını tapşırır. Uşaq mümkün qədər insanlarla az ünsiyyətdə olmalı, evdə qalmalıdır. Məktəb və bağçaya getməməlidir: “Qızılca olan uşaq kollektiv arasına çıxa bilməz. Hətta əgər xəstələrin sayı çoxdursa, həmin uşaq müəssisəsi bağlanmalıdır”.

Həkim bu xəstəlikdə peyvəndin mütləq olduğunu vurğulayır. Valideynlər peyvənd təqviminə əsaslanaraq, buna biganə yanaşmamalıdırlar: “Nə qədər də desələr ki, peyvəndin əks təsirləri, ağırlaşması var, tərəziyə qoysaq, qızılca peyvəndinin pis təsiri heç vaxt ölümə aparmır və apara da bilməz. Qızılca epidemiyası tarixdə 100 minlərlə insanın həyatına son qoyub. Peyvənd çıxdıqdan sonra vəziyyət daha stabilləşib. Heç bir arqumentə dayanmadan peyvənd olmaz deyən böyük bir qrup yaranıb. Amma fakt budur ki, peyvənddən kənarda qalanların hamısı xəstələnir və körpə yaşlı uşaqlar ölür. Kim peyvənd elətdirmirsə, məsuliyyəti öz boynunadır. Buna göy öskürək də əlavə olunub. Mən peyvənd olunan bir uşaqda belə göy öskürək görməmişəm. Soruşuram ki, niyə peyvənd etməmisiniz? Ağlayır və izah edə bilmir ki, niyə peyvənd etdirməyib. Amma deyir ki, kömək edin uşağa. Belə vəziyyət yaranır. Xüsusilə Rusiyada yayılıb ki, uşaqları peyvənd elətdirməyin. Bir daha deyirəm, xəstəlik ağırlaşma ilə getdikdə uşağı öldürür. Bu mənada uşaq bir yaş 2 aylıq olanda mütləq qızılcaya qarşı peyvənd olunmalıdır”.

Valideynlər övladlarının neqativ faktorlu hadisələrdən qorumağa çalışırlar. Onları bəzi cizgi filmlərdən, İnternetdən, musiqilərdən çəkindirirlər. Düşünürlər ki, bunlar uşaq psixologiyasına mənfi təsir edir. Ancaq ailədaxili münaqişələr azyaşlıların psixologiyasını pozan faktorlardan ən başlıcasıdır.

Bagcam.az bildirir ki, mövzu ilə bağlı medicina.az-a açıqlama verən psixoloq Ruhiyyə Rüstəmovanın sözlərinə görə, ailədaxili münaqişənin təsiri hər uşağın individual xarakterindən asılıdır: “Bu, uşağın temperamenti, stressə davamlılığı, təşviş pozuntusu, özünü qiymətləndirmə, yaşına aid aktivliyi və dünyaya baxışından asılıdır. Uşaq problemləri öz üzərinə götürərək valideynləri konfliktdən uzaqlaşdırmağa çalışır. Bu baxımdan uşaq ailədaxili münasibətlərin qurbanına çevrilir. Öz üzərinə yaşından artıq yükü götürür və daha tez böyüyür. Ailəni öz sağlamlığı bahasına qorumağa çalışır. Bununla o, şüuraltı olaraq valideynlərin diqqətini özünə cəlb etməyə çalışır, bununla da evdə sakitliyi qorumuş olur”.

Psixoloq uşağın tez-tez xəstələnməyinin səbəbinin ailədə gedən problemlərlə əlaqəli olduğunu bildirib: “Məsələn, uşağınız yuxusuzluqdan, iştahsızlıqdan, tez-tez boğaz ağrısından, gecə enurezidən (altını islatma) əziyyət çəkirsə, dəyişkən əhval ruhiyyədə olursa, daha diqqətli olmalısınız”.

Həkim əlavə edib ki, uşaq zəif tərəf olaraq həmişə ananı gördüyündən onu müdafiə edir və bu sonda atadan imtinaya gətirib çıxarır: “Nəticədə uşaq böyüdüyü zaman, qorxaqlıq və günahkarlıq hissi duyaraq, gələcəkdə özünə partnyor tapmaqda da çətinlik çəkir, get-gedə valideynləri ilə də distansiyalı davranmağa başlayır. Öz şəxsi dünyasına çəkilir və fantastik xəyallar quraraq özünə qapanır. Sonralar isə bu davranış sosial sferada özünü büruzə verməyə başlayır. Məsələn, bağçada, məktəbdə və iş həyatında da özünü təsdiq edə bilmir. Bu da uşaqda psixoloji problemlərə gətirib çıxarır. Özünə qapanma, depressiya emosional sferada donuqluqla müşahidə olunur”.

Həkim azyaşlılar üçün ideal olan ortamdan da bəhs edib: “Onlar ailədə özlərini müdafiə olunmuş hiss etməlidirlər. Münaqişəli ailələrin uşaqları, uşaqlıq yaşamadan böyüdükdə bir çox problemlər yaşayır. Bütün psixoloji problemlərin kökündə isə uşaqlıq travması dayanır”.

Psixoloqlar konfliktli ailələrdə böyüyən uşaqlarda yaranan xarakter formalarını açıqlayıblar:

Özünə güvənsizlik

Özünə qapalılıq

Ətrafa biganə və aqressiv davranışlar.

Ruhiyyə xanım, uşağın gözü qarşısında baş verən konfliktdən sonra valideynlərin necə davranmalı olduğundan danışıb: “Əgər bu, uşağın gözü qarşısında baş verirsə, onunla söhbət etməli və hər iki valideyn onu çox sevdiyini söyləməlidir. Onlar bir-birini sevdiklərini və bu kimi konfliktlərin ailənin pozulmasına səbəb ola bilməyəcəyini anlatmalıdırlar. Çünki uşaqlar valideynlərin boşanmasını çox pis qarşılayırlar. Məktəbdə də bundan çox utanırlar. Artıq sual verilməsin deyə heç kimlə ünsiyyət qurmurlar. Bir valideyn özünü haqlı tərəf kimi göstərib digər tərəfi pisləməməlidir. Çalışmaq lazımdır ki, uşaq barışığa da şahid olsun. Onda situasiyanı daha tez həzm etmiş olacaq”

Beş il bundan əvvəl böyük oğlumun bağça müəlliminə məktub yazmışdım. Oğlum indi beşinci sinifdədir və geriyə baxanda nə qədər uzun və qəribə yol keçdiyini görürəm. Zəif tərəfləri üzərində işləməsi üçün onu məcbur edən, güclü yönlərini öyən və uğurlarını hiss etməsi üçün ona fürsətlər verən möhtəşəm müəllimləri oldu. Bunun üçün onlara minnətdaram.

İndi isə digər oğlum məktəbə gedir. Ən kiçik, qazıcı, həmişə çirkli olan, hər çəkməcəni açıb baxan və hər rəfə dırmaşan, həmişə əlində güclü səsi çıxan qılıncı olan..

Buna görə də bu məktubu yeniləməyimin vaxtı gəldi.

Şagird siyahısında oğlumun adını axtararkən barmağımın aşağıya doğru çəkdiyimi və onun adını görməyimlə birlikdə sizin adınızı öyrəndiyimi də xatırlayıram. Oğlumun ilk  müəllimini. Bu qədər çox ümidin və xəyalın birdən-birə bir ada bağlanması inanılmaz bir şeydir. Bir müəllim olaraq, uşaqlarının siyahısında valideynlərin də mənim adımı gördüklərində onların nələr yaşadığına hörmət edə bilməyim üçün bunun necə bir hiss olduğunu xatırlamalıyam.

Göz açıb bağlayanadək məktəbin ilk günü ilə qarşı-qarşıya gəlirsiniz. Uşaqlarınızdan birinin qapının önündə ayaqqabılarını bağladığını izləyərkən, təhsillə bağlı bildiyiniz bütün qaydalar ağlınızdan uçub gedir. Sevimli Star Wars  bel çantası və bəslənmə çantasıyla yanınızdan uzaqlaşıb gedən balaca adama baxarkən, təhsillə bağlı oxuduğunuz hər şey silinir. Valideynlərin altı saat sonra geri gəlməsinin siqnalını verən ilk zəng çalındığında təhsil sistemi haqqında müzakirələrə olan marağınızı belə itirirsiniz. Əlbəttə, müəllimlərin çətinliklər yaşadığını, büdcə problemləri olduğunu və idarə edə bilmədikləri problemlərinin olduğunu bilirəm, amma əmin olun ki, hər uşaq və ailə üçün bütün problemlər müəllimlə bağlıdır.

Bu da mənim çağırış məktubum:

Ümid edirəm onu yaxşı tanıyarsınız.

Ümid edirəm dəcəlliklərini bağışlayarsınız.

Ümid edirəm sizin qanadlarınızın altında güvəndə olar. Xəstə olduğunda gizlin-gizlin dərindən nəfəs alsanız belə.

Ümid edirəm ki, sizə kömək etməyimizi təmin edəcək yollar taparsınız. Məktəbin başlamasıyla birlikdə bir vallideyn üçün ən qorxunc şey uşağının günüylə bağlı bütün məlumat axışının sona gəlməsidir. Kaş ki onun bütün uğurlarına şahidlik edən divardakı milçək olsaydım. Eyni zamanda əsas səhvlərini də bilmək istərdim ki, evə də onun nəticələrinə dözə bilsin. Hər zaman arxanızdayıq.

Ümid edirəm özünəvərdiş qulluqlarını bacarır, amma bacara bilməzsə, evdə də bununla məşğul olduğumuzu bilin.

Ümid edirəm televizordan çox bəhs etsə də, heç vaxt danışdığı qədər televizor izləmədiyini hiss edərsiniz.

Ümid edirəm sıradaykən və ya oyun saatında yaxşı rəftar etmədiyi üçün onu cəzalandırmaq üçün tənəffüs vaxtnı əlindən almazsınız. Ancaq günorta yeməyindən sonra qablarını götürmürsə, öz qablarını götürənə qədər əyləncəli şeylərə ara versəniz, bizə də xoş olar.

Ümid edirəm suallarından, düşüncələrindən, nəşəsindən, xəyallarından, mimikalarından, monoloqlarından, ritmik olmayan rəqslərindən ən az bizim qədər zövq alarsınız.

Ümid edirəm gülüşünüz sabahını aydınladar.

Ümid edirəm gözəl və incə bir şey etdiyində bunu görər və bunun qızıl dəyərində bir şey olduğunu onun da görməsini təmin edərsiniz. Bizim üçün yaxşılıq  və nəzakət əl yazısından daha dəyərlidir.

Ümid edirəm hər yeni günə ona təzə bir başlanğıc verərək başlayarsınız.

Ümid edirəm illər müddətində sevəcəyi və xatırlayacağı müəllim siyahısında ilk ad olarsınız.

Ümid edirəm oğlumuzla möhtəşəm bir il keçirərsiniz.

Mənbə: egitimpedia.com