Adətən valideynlər uşaq böyüdərkən hər şeyi tam etmədiklərini düşünürlər. Müasir valideynlər, uşaqlarını yetkinliyə hazırlayarkən ən yüksək standartları əsas götürürlər. Digər valideynlərlə müqayisə tələsinə düşmək çox asandır.

Bir psixoloq olaraq, bir uşağın möhtəşəm valideynlərinin olduğunu göstərən 5 əlamət olduğunu düşünürəm

Möhtəşəm valideyn olmağın 5 əlaməti:

1. Uşağınız sizin yanınızda hər hissini ifadə edə bilir

Bəzən uşaqlarımızın sıx duyğularının zamanlaması bizi çətinə sala bilir. Buna məruz qalmağı istəmərik, amma övladınızın hirs, hüzn və ya qorxu kimi duyğularını yanınızda ifadə edə bilməsi, sizinlə birlikdə emosional baxımdan özünü güvəndə hiss etdiyini göstərən müsbət bir əlamətdir. Uşaqların ana və atalarından duyğularını gizlətdiyini görmək məni çox incidir. Bu, adətən valideyn-uşaq münasibətində böyük problemlər olduğunun göstəricisidir. Onların duyğularına xüsusi olaraq əyilin və anlayışınızı göstərin. “Divarı təpikləməklə çox əsəbi olduğunu anlayıram. Sən də mənə bunu bacının oynamağa icazə vermədiyi üçün etdiyini deyirsən”. Bunu deməyiniz, uşağınızın duyğularını və baxış bucağını başa düşdüyünüzü göstərəcək.

2. Övladınız kədərlənəndə ya da bir problemlə qarşılaşdığında sizin yanınıza gəlir

Bir uşağın problemlərlə qarşılaşdığında qapısını ilk döydüyü valideynidirsə, o valideyn şübhəsiz möhtəşəm bir iş görüb. Bunu təmin etməyin ən yaxşı yolu, uşağınıza qollarınızın hər zaman açıq olması və sizə kiçik, önəmsiz görünsə də, problemlərini canla-başla dinləməyinizdir.

3. Uşağınız reaksiyanızdan qorxmadan hiss və düşüncələrini sizinlə danışa bilir

Hörmətə əsaslanan, açıq bir valideyn-uşaq münasibətinin ən müsbət əlamətlərindən biri də budur. Bəzi ana və atalar o qədər  kövrəkdilər ki, uşaqları onları üzməmək üçün hiss və düşüncələrini içində saxlayırlar. Bir valideyn “Uşağım mənim ən böyük dayağımdır”, deyəndə qayğılanıram. Dayaq valideyn olmalıdır, uşaqlar əsla ana və atalarının dayağı olmamalıdır.

Uşaqlarınızın duyğu və düşüncələrini, mövzunu özünüzə gətirmədən hörmətlə dinləməyiniz bu vəziyyəti dəstəkləyəcəkdir.

4. Davranışlarınız günahlandırıcı və təsiredici deyil

Yaxşı valideynlər uşaqları haqqında “pis”, “təmbəl” kimi sözlər deməzlər. Uşaq heç kimə imkan vermədən şokaladların hamısını özü yeyəndə, yaxşı valideyn uşağının hərəkətinə fokuslanır: “Şokaladların hamısını heç kimlə paylaşmadan yedin. Qardaş-bacınla hər şeyini paylaşmalısan. Bu etdiyini necə düzəltməyi düşünürsən?” Bunu demək “Acgöz uşaq, tez otağına get!” deməkdən çox fərqlidir.

5. Maraqlarının və istedadının ardınca getməsi üçün uşağınızı həvəsləndirin

Maraqlarının ardınca getmək, uşaqların bir mövzuda yaxşı və uğurlu olmasını hiss etdirəcək. Bəzən uşaqlarının maraqlarını, özlərinin reallaşdıra bilmədiyi arzularını və ehtiyaclarını qarşılamağa yönləndirən valideynlərlə qarşılaşıram. Bunu edəndə hər şey qaydasındaymış kimi görünsə də, əslində həmin an hər şey tamamilə səhv istiqamətdə gedir. Bu, uşaqların özlərini uğursuz, təzyiq altında hiss etmələrinə səbəb olar.

Mənbə: egitimpedia.com

Körpənizi müstəqilliyinə nə qədər tez öyrətməyə başlasanız, nəticəni bir o qədər tez əldə edəcəksiniz. Yeri gəlmişkən, ailə üzvləri səhər tezdən bir-birilərini oyandırmağa çalışdıqda, uşaq çətin qalxır, valideynlər əsəbiləşir və buna görə mübahisə edirlər. Nəticədə hamının səhər-səhər əhval ruhiyyəsi pozulur.

Əlbəttə ki, səhərlər uşağın otağına 10 dəfə girib, ənənəvi olan “Oyan, artıq bağça/məktəbə getmək vaxtıdır. Nə qədər səni oyatmaq olar?! Oyan artıq!” deməklə oyatmaq olar. Bu yolla 5 yaşlı, 10 yaşlı yeniyetməni, hətta 17 yaşlı gənci də oyatmaq olar. Lakin, düşünün ki, uşaq özü də müstəqil olaraq, səhər yuxudan oyana bilər. Və niyə də bunu ona öyrətməyək?!

Körpənizə balaca zəngli saat hədiyyə edin.

Uşağın özünü oyanmasına kömək edəcək, kifayət qədər yüksək səsləncək zəngli saat alın. Lakin fikir verin ki, səs uşağı qorxutmasın. Axşam yatağa girmədən əvvəl, uşağa müstəqil şəkildə, saatı qurmağı öyrədin. Səhər onu oyadacaq siqnalı, ona göstərin. Uşağa xəbərdarlıq edin ki: “Səhər saat zəng çalanda, gözləmə ki, mən gəlib səni oyadacam. Dərhal ayağa qalx, əl-üzünü yumağa get, idmanını et və gəl hazırlanmış səhər yeməyini ye. Beləcə uşaq, səhər nə etməli olduğunu biləcək.

Motivasiya

Uşaq, səhər nə üçün durmalı olduğunu, başa düşməlidir. Məsələn, əgər körpə vaxtında ayağa qalxıb, amma sonra siz uzun müddət toplaşdığınız üçün bağçaya gecikdizsə, onda səhəri gün siz çətin ki, onu zəngli saatın köməyi ilə, ya da özünüz oyada biləcəksiniz. Deyirsiniz:

Səhər vaxtında oyanmaq, bağçaya/məktəbə gecikməmək üçün çox vacibdir!

Mən bilirəm ki, sən özün vaxtında oyanıb və tez hazırlaşa bilərsən.

Öz vərdişlərinizi dəyişin.

Əgər siz hər səhər saatınızla “daha beş dəqiqə” oyununu oynayıb, saat əqrəbini bir qədər sonraya çəkib, bir az da uzanırsınızsa, onda bilin: Çətin ki, siz uşağı səhər tez oyanmasını öyrədə biləcəksiniz. Əvvəlcə güclü iradənizi təkmilləşdirin və təcrübənizi körpənizlə bölüşün: “Bu gün mən, zəng çalınan kimi dərhal  ayağa qalxdım! Öümü gümrah hiss edirəm!”

Gün rejiminə riayət edin.

Əgər uşağınızın, müdaxiləniz olmadan səhər oyanmağını istəyirsinizsə, uşağın gün rejiminə riayət edin. Axı əgər balaca gec yatırsa, ona səhər oyanmaq çətin olacaq. Rahat oyanmaq onda baş tutacaq ki, balaca gecə doyunca yatıb. Məhz buna görə də uşaq axşam saat 9-dan gec olmayaraq, yuxuya getməlidir.

Mənbə: anayam.az

Uşağınızı nizam-intizama salmaqda problem yaşayırsınız? Ana və ata olaraq uşağınızı nizamlı etmək üçün bunlara əməl etməlisiniz:

• Dayan
• Müşahidə et
• Dinlə

Dayanın və öz-özünüzdən soruşun: “Uşağım nə edir və niyə belə davranır?”

Müşahidə edin və öz-özünüzdən soruşun: “Bu mövzuda nə edə bilərəm?”

Dinləyin və özünüzdən soruşun: “Bunu təkrarlamaması üçün nə edə bilərəm və necə?”

Özünüzü uşağınızın yerinə qoyun və nə baş verdiyini hiss etməyə, anlamağa çalışın. Əgər uşağınızın fərqli hadisələrə qarşı reaksiya və davranışlarını anlaya bilsəniz, onu rahatlıqla yönləndirə bilərsiniz. “Bir uşağa doğru davranış göstərməsini öyrətmək böyük bir sehr deyil. Öyrədilmsi lazım olan bir bacarıqdır”. Uşaqlara doğru davranış öyrədilməzsə, heç bir uşaq bunu necə edəcəyini bilməz.

Bu məqalədə uşağınıza əl qaldırmadan onu necə böyütməyiniz mövzusunda bəzi faydalı nümunələr oxuyacaqsınız.

Bəzən uşağın döyülməsinin lazım olduğuna inana bilərsiniz, amma valideyn olaraq həmişə sakit qalmağınız daha yaxşıdır. Əks halda bu vəziyyət özünüzü günahkar hiss etməyinizə səbəb olar.

Uşağınıza vurmaq onun zehnində mənfi bir iz qoyar. Bir yetkin olduğunda bu, bir qorxuya və ya xəyal qırıqlığına dönə bilər.

Nizam-intizam mövzusunda işə yarayan metodlar:

• Yanlış davranışa həddindən artıq reaksiya göstərməyin, amma doğru davranış göstərdiyində də ona xüsusi diqqət çəkin. Yaxşı davranışı tanıdaraq və təqdir edərək, onun doğru davranış göstərməsini təşviq etmiş olacaqsınız.
• Etdiyi səhv hərəkəti nizama salmağa çalışın. Əgər çox sevdiyi meyvə şirəsini  qəsdən tökübsə, onu təmizləsin və yenidən doldursun. Başqa bir şey etməsinə ehtiyac yoxdur.
• İmkan verin şərtlərdən bir şey öyrənsin. Əgər oyuncağı qırar, xarab edərsə, yenisini almayın. Onun bu hərəkətinin nəticəsini öyrənməsini təmin edin.
• Diqqətini başqa istiqamətə çəkin. Kitablarınızın üstünə kağız, yapışqanlar yapışdırırsa, özünün nə etdiyinə diqqətini yönləndirməyə çalışın.
• Qaydaları açıq və sadə şəkildə ona izah edin. “Vurmaq olmaz, vurmaq incidir”
• Hadisələri ortaya çıxmadan mane olun. Bir uşağa necə toxunacağını göstərərək başlaya bilərsiniz. Uzaqdan ona əmrlər verməyin. Yanına gedin, gözlərinə baxın və qışqırmamasını söyləyin. Gər təhlükəli bir şey etməyə niyyətlənibsə, onu etmədən əngəlləyin. Bunu niyə etdiyinizi ona qısaca izah edin.

Digər metodlar:

• Dinləyin

Hər valideyn uşağına bunu deyir: “sənə neçə dəfə dedim ki, bunu etmə?” Əslində bunun əvəzinə ona hirslənməyinizdən əlavə onun nə söylədiyini dinləməyinizi tövsiyə edirik. Ana və atanın yaxşı dinləyici olması önəmlidir. Uşağınızın hərəkətlərini daha yaxşı anlamağınıza kömək edər.

• Seçimlər vermək

Bu, ən təsirli metodlardan biridir. Məsələn, uşağınız oyuncaqlarını ətrafa dağıtmaq kimi mənfi bir şey edirsə, bunu etməməsi üçün ona bəzi seçimlər verə bilərsiniz. Ona “Oyuncaqlarınla daha çox oynamaq istədiyini bilirəm, amma kitab oxumaq vaxtıdır. Sənə kitab gətirməyimi istəyirsən ya özün götürəcəksən?”

• İmtiyazları siyahınızdan çıxarın

Uşağınıza cizgi film izləmək ya da duş almaq kimi bəzi imtiyazlar vermisinizsə, onları bir müddətlik geri götürməyi düşünə bilərsiniz. Əgər uşağınız mənfi davranış nümayiş etdiribsə, onun bu hrəkətin görə bu imtiyazı əlindən aldığınızı söyləməlisiniz.

Hirslənə, qışqıra və ya sizi vura bilər, amma siz bir neçə dəqiqə sakitliyinizi qorumağa çalışalı və qərarlı durmalısınız. Hələ də əsəbi keçməyibsə, tələbindən əl çəkməsi üçün onu yönləndirə bilərsiniz.

• Mükafatlandırın

Bir uşaq təqdir edilməyi çox sevir və bu şəkildə öyrənir. Uşağınız n vaxt doğru bir davranış göstərsə, onu alqışlayaraq ya da etdiyi şeydn xoşlandığınızı deyərək onu qiymətləndirə bilərsiniz. Bu, onun özündən gözlənilən şeyin nə olduğunu başa düşməsində kömək olacaq.

• Nümunə olun

Bu, çox vaxt önəmsəmədiyimiz ya da unutduğumuz bir şeydir. Valideyn olaraq siz həmişə  doğru davranış göstərməlisiniz. Çünki uşağınız tərəfindən çox diqqətlə izlənirsiniz.

Bunlara diqqət etməlisiniz

-Nəzakətli danışın

-Birini alçaldıcı ifadələr işlətməyin

-Həmişə eyni vaxtda yemək yeyin

-Çəngəl –bıçaq-qaşıq istifadəsini uşağınıza öyrədin

-Uşağınıza başqasının yanında qışqırmayın

-Uşağınız böyüyəndə  sizinlə eyni şeyi etdiyi üçün TV izləmək saatlarınızı nizamlayın

-Mümkün olduğu qədər sağlam qidalanmağa çalışın

Uşaqları bağçaya gedən ailələr çətin bir dönəmə girirlər.

“Görəsən uşağım bağça üçün uyğun yaşdadırmı? Necə bağça seçməliyəm? Yeni mühitə asanlıqla uyğunlaşa biləcəkmi? Bağçaya gedəndə tez-tez xəstə olacaqmı? Yuxu rejimi, qidalanması necə olacaq?” kimi suallara cavab axtarırlar.

Bağça üçün uyğun yaş neçədir?

Uşaqlar doğulduqları andan etibarən öyrənməyə başlayırlar və ilk öyrədənləri də ana-ataları olur. Uşaqlar zehni, sosial və fiziki inkişaf olaraq 2 yaşından etibarən yarım gün, 3 yaşından sonra isə bütöv gün bağçaya gedə bilərlər.

Bəzi ailələr isə övladlarını etibar edə biləcəyi şəxs tapa bilməyəndə seçimlərini bağçadan yana edirlər. Bu ailələr 2 yaşından əvvəl uşaqlarını bağçaya yollayırlar. Bu vəziyyətdə ailələr seçəcəkləri bağçada bu xüsusiyyətlərin olmasına diqqət etməlidirlər:

• Təlimçinin hər uşağa eyni diqqətə göstərə bilməsi və uşaqlarla bir-bir ünsiyyət qura bilməsi üçün sinif sayının az, təlimçi sayısının isə kifayət qədər olması lazımdır.
• Bu yaş qrupu uşaqların qidalanma rejimi xüsusilə vacibdir. Digər yaş qruplarından fərqli olaraq yeməklərin sayı çox və naharda yeyilən miqdar azdır. Bu vəziyyətə nəzarət edən və menyularında uşağınızın günlük sağlıqlı qida ehtiyaclarını qarşılayan bağça seçin. Bağçadan həftəlik qida menyu nümunəsini alın və verilməyən qida maddələrini evdə tamamlayın. Təbii ki, menyunun sağlam qidalardan təşkil olunması lazımdır.
• Bağçada 0-2 yaş qrupuna uyğun təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir.
• Bu yaş qrupu üçün böyümək, inkişaf etmək və xəstəliklərdən qorunmanın önəmli ünsürlərindən biri də yuxudur. Uşağınız, bağçada yaşına uyğun 1 və ya 2 gündüz yuxusu almalıdır.
• Valideynlər uşaqlarının bağçada tez-tez öskürməsindən, soyuqlamasından narahat olurlar. Bağça dönəmində ildə 4-6 infeksiya xəstəlikləri keçirən uşağınızın, 8-9, hətta bəzən daha çox infeksiya keçirməsi immunitet sisteminin normal işləməsinin nəticəsidir. Bağçaya başlamasıyla birlikdə daha çox insanın olduğu bir mühitə girən uşaqlar, bundan əvvəl qarşılaşmadıqları infeksiya faktorları ilə qarşılaşırlar və daha tez xəstə olurlar. Uşaqları bağçadan çıxararaq bu cür infeksiyaların qarşısını ala bilməzsiniz. Sadəcə bu vəziyyəti məktəb çağına qədər təxirə salmış olarsınız. Əksinə erkən yaşda bağçaya/məktəbə başlayan, kütləyə qarışan uşaqların irəliləyən yaşlarında immunitet sistemlərinin daha güclü olduğu; bu uşaqların böyüyəndə allergik xəstəliklərə tutulma riskinin daha az olduğunu göstərən bir çox nümunə var.
• Uşağınızın ciddi xroniki xəstəliyi yoxdursa, keçirilən infeksiyaları asanlıqla sovuşduracaq və ikinci il daha az sayda infeksiya xəstəlikləri keçirəcək. İnfeksiya ilə qarşılaşan uşaq bağçaya getməməli, evdə istirahət etməli və bol su içməlidir. Həkim məsləhəti olmadan antibiotik istifadə edilməməlidir. Çünki bu yaşda keçirilən infeksiyaların çoxu viruslar tərəfindən keçir və antibiotik istifadə etməyə ehtiyac duyulmur.

Bağçaya gedən uşaqları qış xəstəliklərindən qorumağın yolları:

• Səhiyyə nazirliyi tərəfindən tövsiyə olunan proqram çərçivəsində uşaqlarınıza peyvənd vurdurun.
• Uşaqlarınızı mövsümə uyğun geyindirin. Çox qalın geyindirmək tərləməyə, bu da sonra bədənin  soyumasına səbəb olur. Bağçanın qızdırıcılarının orta temperaturunun 22-24 dərəcədə olub-olmamasına nəzarət edin. Təəssüf ki, bir çox bağça qənaət məqsədilə qızdırıcılarını yandırmır və bu da xəstəliyə səbəb olur.
• Sağlam bəslənməyən bir vücud xəstəliklərə daha açıq olur. Buna görə də bağça menyusunu incələyin. Əskik qidaları evdə tamamlayaraq uşağınızın hər qida qrupuna uyğun miqdarda qidalanmasını təmin edin. Menyularında ziyanlı qidalara yer verən bağçalardan uzaq durun.
• Həm bağçada, həm də evdə mühitin nəmi yaxşı nizamlanmalıdır. Quru hava tənəffüs yollarında yerləşən və mikrobları tutma funksiyası olan, silia adı verilən tükcüklərin funksiyasını azaldır. Uşağınızın otağında və bağçada qızıdırıcı üzərinə su qablarının qoyulmasını təmin edin.
• Xəstə uşaqları bağçaya göndərməyin. Müəllim, idarəçi və digər valideynlərlə danışaraq bütün ailələrin eyni üsulu izləməsini istəyin.
• Qış xəstəliklərindən qorunmanın yollarından biri də təmizlik qaydalarına riayət etməkdir. Uşaqlara ən az 20 saniyə sabun və su ilə əllərini yumağı öyrətməli və onların əlləri dayələri tərəfindən gün içərisində sıx-sıx yuyulmalıdır. Əllər yuyulmadan göz, ağız və burunla təmasdan qaçınılmalıdır.
• Uşaqlar və işçilər öskürdüyü və ya asqırdığı zaman ağız və burunları kağız dəsmalla bağlanmalıdır.
• Siniflər tez-tez havalandırılmalıdır, masa, oturacaqlar, qapı dəstəkləri hər gün təmizlənməlidir.
• Omeqa 3, omeqa 6, A və C vitamini immunitet sisteminin sağlam şəkildə funksiyasını təmin edən maddələrdir. Uşaqlarınızın bu qidalardan çox bəslənməsinə diqqət göstərin.
• Qatıq, yoqurt kimi təbii tərkibli qidalarla qidalanmalarına xüsusi olaraq fikir verin.

Uşaqlarınız bu yaxınlarda palçıqla oynayıbmı? Bəs ağacdan  alma dərib yeyiblərmi?

İngiltərədəki tarixi binaların, bağçaların və meşələrin qorunmasıyla maraqlanan bir xeyriyyə təşkilatı “National Trust” tərəfindən hazırlanmış yeni “ediləcəklər siyahı”sına görə bunlar uşaqlarınızın 12 yaşına gəlmədən etməsi lazım olan 30 şeydən sadəcə bəziləridir.

“National Trust”un nümayəndəsi Phil Harper deyir ki, “Uşaqlar təbiisizlikdən və açıq havada vaxt keçirməməkdən dolayı əzab çəkirlər. “Uşaqları təbiətə çıxarmaq və bundan həqiqətən də zövq almalarını təmin emək çox önəmlidir”.

Siyahıda tövsiyə olunan fəaliyyətlər sadə, ucuz və hətta pulsuzdur. Bu da çətin iqtisadi şəraitdə onları daha da cəlbedici edir. İngiltərədə yaşayan Kanadalı Chrissie Saunders valideyn bloqu yazır. O, artıq 4 yaşlı qızı ilə siyahıda bir çox şeyi edib. Saunders uşaqların həmişə strukturlaşdırılmış oyun oynamasına ehtiyac olmadığını xatırlatmaq üçün bu siyahının çox işə yaradığını söyləyir.

Siyahını sizə təqdim edirik:

1. Bir ağaca çıx
2. Yüksək təpədən aşağı düş
3. Təbiətdə düşərgə qur
4. Bir sığınacaq qur
5. Yağışın altında qaç
6. Uçurtma uçurt
7. Balıq tut
8. Ağacdan alma dərib ye
9. Şabalıdla futbol oyna
10. Qartopu at
11. Sahildə xəzinə axtarışına çıx
12. Palçıqdan sürüşgən hazırla
13. Qarda xizəklə sürüş
14. Birini quma basdır
15. İlbiz yarışı hazırla
16. Yıxılmış ağac budağı üzərində dayanmağa çalış
17. Kəndirdən hazırlanan yelləncəkdə sallan
18. Palçıqda sürüş
19. Yabanı böyürtkən ye
20. Bir ağacın içinə bax
21. Bir adanı ziyarət et
22. Küləkdə uçurmuş kimi hiss et
23. Otlardan tütək hazırla
24. Günəşin doğuşunu izlə
25. Yüksək bir təpəyə çıx
26. Bir şəlalənin arxasına gir
27. Böcək ovuna çıx
28. Qurbağa yumurtası tap
29. Tor ilə kəpənək tap
30. Ək, böyüt, ye

Mənbə: egitimpedia.com