Valideynlər adətən uşaqlarını böyütməkdə əskik olduqları hissinə qapılırlar. Müasir valideynlər uşaqlarını yetkinliyə hazırlarkən ən yüksək starnadartları mənimsəyirlər. Özünü digər valideynlərlə müqayisə tələsinə düşmək ya da uğurumuzun kənardan ölçüləbilir əlamətlərini axtarmaq çox asandır.

Bir klinika psixoloqu olaraq bir uşağın möhtəşəm valideynləri olduğunu göstərən yeddi əlamət olduğunu düşünürəm.

Möhtəşəm valideyn olmağın yeddi əlaməti:

1. Uşağınız yanınızda hər cür hissini dilə gətirə bilər.

Bəzən uşaqlarımızın hiss etdiyi ağır hisslər bizi çətinə salır. Buna məruz olmağı istəmərik, amma uşağınızın əsəb, kədər və ya qorxu kimi hisslərini yanınızda ifadə edə bilməsi, sizinlə ikən emosional baxımdan özünü güvəndə hiss etdiyini göstərən yaxşı əlamətdir. Uşaqaların valideynlərindən hisslərini gizlədiyini görmək məni çox incidər. Bu, adətən valideyn-uşaq münasibətində böyük problemlər olduğunun göstəricisidir. Uşaqlarınızın diqqətini duyğularından uzaqlaşmaqdan və ya onların üstünü örtməkdən uzaq durun. Əksinə, duyğularına xüsusilə diqqət və anlayış göstərin. “Divarı təpikləməyindən, çox əsəbi olduğunu başa düşürəm. Sən də mənə bunun bacının sənə oynamağa icazə vermədiyi üçün etdiyini deyirsən”. Bunu deməyiniz, uşağınızın duyğularını anlaya bildiyinizi göstərəcəkdir.

2. Uşağınız kefsiz olduğunda ya da bir problemlə qarşılaşdığında sizin yanınıza gəlir

Bir uşağın problemlərlə qarşılaşdığında qapısını ilk döydüyü adam valideynidirsə, o, şübhəsiz möhtəşəm valideyndir. Bunun mənası uşağınız üçün dara düşdüyündə sığına biləcəyi bir liman vəziyyətinə gələ bilmiş olmağınızdır.

Bunu təmin etməyin ən yaxşı yolu uşağınıza qollarınızın hər zaman açıq olması və sizə kiçik, önəmsiz görünsə də, problemlərini canla-başla dinləməyinizdir.

3. Uşağınız reaksiyanızdan qorxmadan hiss və düşüncələrini sizinlə danışa bilir

Hörmətə əsaslanan, açıq və uyğun bir valideyn-uşaq əlaqəsinin ən müsbət əlamətlərindən biri də budur. Bəzi ana-atalar, xoşlanmadıqları duyğu və düşüncələrə və valideyn olaraq tutumlarını sorğulayan suallara həddən artıq reaksiya verərək, uşaqlarıyla olan əlaqələrini fərqində olmadan qısıtlayırlar. Bəzi ana-atalar isə elə həssasdılar ki, uşaqları onları incitməmək üçün duyğu və düşüncələrini içlərində saxlayırlar. Bir valideyn “Uşağım mənim ən böyük dayağımdır”, dediyində qayğılanıram. Dayaq valideyn olmalıdır, uşaqlar heç vaxt ana-atalarının dayağı olmamalıdır.

4. Geri dönüşləriniz günahlandırıcı və etiketləyici deyil

Möhtəşəm valideynlər, uşaqların davranışları haqqında qüsur tapan geridönüşlər etmir və “pis”, “dəcəl”, “acgöz”, “tənbəl” kimi deyimlər işlətmirlər. Uşaq kimsəyə yemək fürsəti vermədən şokaladın hamısını yediyində, möhtəşəm valideyn uşağının davranışına fokuslanır: “Şokaladın hamısını heç kimlə paylaşmadan yedin. Bizim evimizdə, hər şeyi paylaşmaq çox önəmlidir. Bu hərəkətini necə düzəltməyi düşünürsən?” bunları söyləmək, “Acgöz qız, tez otağına get!” deməkdən çox fərqlidir.

5. Bacarıqlarının və həvəsinin ardınca getməyi mövzusunda uşağınızı cəsarətləndirə bilərsiniz

Maraq və bacarıqların ardından getmək, uşaqların bir mövzuda yaxşı və uğurlu olma duyğusunu hiss etməsini təmin edər. Bu, yeniyetmə və gənclik dönəmləri müddətində uşaqları müsbət şəkildə motivasiya edərkən, əzmli olmağı və risk almaqdan qaçmağı da öyrədir. Sevdiyiniz bir ərazidə yetkinliyə və uğura çatmaq möhtəşəm bir şeydir.

Bəzi vaxtlar uşaqlarının maraq dairələrini, öz reallaşmamış arzularını və ehtiyaclarını qarşılamağa yönləndirən valideynlərlə qarşılaşıram. Bir uşağı öz hədəfləriniz istiqamətində yetkinləşdirməyə məcbur etdiyinizdə hər şey qaydasındaymış kimi görünsə də, əslində heç bir şey qaydasında deyildir. Bu uşaqların özlərini uğursuz, böyük bir basqı altında hiss etmələrinə səbəb ola bilər.

6. Uşağınızın təhlükəsizliyi üçün davranışlarına sərhəd qoyarsınız

Möhtəşəm ana və atalar üzərində düşünülmüş sərhədlər müəyyənləşdirərək, uşaqlarının davranışlarına rəhbərlik edərlər. Sərhəd qoyulmamış uşaqlar, özlərini bir qarışıqlıq içində və itmiş hiss edərlər.

Bəzi vaxtlarda xoşlarına getməsə də, sərhədlər uşaqların sevdikləri və digər gördükləri duyğuları yaşamaqlarını təmin edər. Bu yararlı sərhədlərə istiqamətləniş ən yaxşı nümunələr düzgün yuxu rejimi, ailə üzvlərinə qarşı hörmətli olmaqdır.

7. Səhvlərinizi düzəldərsiniz

Uşağınızla münasibətinizdəki qopuqluqları düzəldə bilməyiniz də, möhtəşəm bir valideyn olduğunuzun əlamətlərindən biridir. Əgər uşağınızı danlayıb, ona hirslənib və yaralayıcı sözlər demisinizsə, münasibətinizdəki bu qırılmaları təmir etməyiniz böyük önəm daşıyır.

Məsələn, uşağınızla, o vəziyyətdə əslində necə davranmaq istəyib də davranmadığınızı danışmaq sizə kömək ola bilər. Ani bir əsəbə qapılmağınız, lazım olduğu kimi danışmağınıza mane olduğunu açıqlamağınız da köməkçi ola bilər.

Uşağınızın oxuma səviyyəsi, “doğru” qidaları yeyib-yemədiyi ya da futbol meydançasındakı qalibiyyətləri kimi şeylərə baxaraq uğurlu bir valideyn olduğunu düşünmək çox cəzbedici olsa da, uğurlu valideynlik tamamilə uşağınıza təhlükəsiz bir təməl təmin etməklə əlaqəlidir.

Möhtəşəm bir valideyn olmaq dediyimiz şey tamamilə bundan ibarətdir.

Mənbə: egitimpedia.com

Üstün zəkalı insanların kəşf edilməsi qədər xüsusi üsulların inkişafı və yönləndirilməsi də vacib və ehtiyacdır.

İnkişaf etmiş ölkələrin bu mövzuya böyük önəm vermələri, hər il milyonlarla pul xərcləmələri, yüzlərlə kitab, minlərlə məqalə, onlarla jurnal bizi bu mövzuda hərəkətə təşviq etməlidir.

Aşağıdakı xüsusiyyətlərin hamısını hər ağıllı insanda görməyə bilərik.

Sahib olduqları üstün xüsusiyyətləri yaxşı bir əhatədə, güclü bir təhsillə dəyərləndirə bilənlər illər sonra cəmiyyət qarşısına bir dahi kimi çıxırlar.

Budur, ağıllı insanların 35 xüsusiyyəti:

1. Yeni və praktiki bacarıq tərəflərini inkişaf etdirib icra etmək qabiliyyəti;
2. Bilmək, yaxud qavramaq tutumu;
3. Var olan durumdan yeni durumların analizini etmək və problemləri həll edərkən analizlərdən istifadə;
4. Problemləri əvvəlcədən görmək və qeyri-adi həll yolu tapmaq qabiliyyəti;
5. İnformasiya bazası çox olsa belə, heç birini unutmamaq qabiliyyəti;
6. İrəli səviyyələrə çatmış anlayış və empatiya qabiliyyəti;
7. Qeyri-adi sayılan mövzularla maraqlanmaq;
8. Sürətli düşünmək, sürətli şəkildə həll yoluna çatmaq;
9. Ümumiləşdirmələr etmək, alternativlər yaratmaq mövzusunda uşaq yaşlarından inkişaf etmək;
10. Xəyallarını layihə formasına sala bilmək;
11. Dərin təfəkkür tutumu;
12. Fərqliliklərə adaptasiya ola bilmək qabiliyyəti;
13. Maraqlı, qəribə və orijinal nəticələr ortaya qoymaq;
14. Zəngin söz bazasına malik olduğu qədər, qavrama xəzinəsinə sahib olmaq. Kəlmələrin köklərini və mənbələrini araşdırıb kəlmə və qavrama bilgisini qüvvətləndirmək bacarığı;
15. Statistikalara müqayisəli, tənqid və təhliledici gözlə baxa bilmək;
16. Dil öyrənmək bacarıqlarında üstünlük;
17. Müəyyən bir mövzuda uzun müddət düşünə bilmək qabiliyyəti;
18. Bənzər anlayışlar arasında müxtəlif nüansları ayıra bilmək qabiliyyəti;
19. Estetik güc və simmetrik şeylərə maraq;
20. Qarşısındakı insanın dedikləri ilə bərabər, əslində demək istədiklərini də təxmin etmək;
21. Müəyyən bir hədəfə doğru irəliləmək bacarığı;
22. Gözüaçıqlıq, özünün və ətrafındakı hadisələrin fərqində olmaq;
23. İradəsinə hakim olmaq;
24. İnadkar, qərarlı, hədəf yönümlü və bəzən macərapərəst davranışlar nümayiş etdirmək;
25. İntizamlı, azad davranmaq;
26. Kiçik yaşlardan özünü göstərən idealizm;
27. Bilinməyən, gizli mövzulara maraq göstərmək;
28. Çox bağlı olduğu mövzunu hər yerdə gündəmə gətirmək;
29. Fiziki və intellektual inkişafda fərqli bir irəliləmə sürəti göstərmək;
30. Gözəl və ədəbi sözlərdən xoşlanmaq;
31. Xəyal gücünün qüvvətli olması;
32. Öz istəklərini yerinə gətirmək, şəxsiyyətini kiçik yaşlardan inkişaf etmək;
33. Bəzi zamanlarda öz-özü ilə yüksək səslə danışmaq;
34. Sosial problemlərə düzgün diaqnoz qoymaq;
35. Liderlik, qrup qurmaq, komanda yaratmaq və yönləndirmək.

Bill Gates-in zəkasını ortaya qoyan prinsiplər nələrdir?

Bill Gates ağıllı və uğurlu olmaq xüsusiyyətlərini şəxsində göstərən xarakterik bir nümunədir. Bəs Gatesin əsas uğur fəlsəfəsini hansı meyarlar meydana gətirir?

Birinci qayda: İrəlini görün!

Kiçik yaşlardan bəri kompüterin əhəmiyyətini və insan həyatından alacağı yeri çox yaxşı qavramışdı. Yəni böyük bir uzaqgörənlik sərgiləyərək gələcəyi görmüşdü. Yaxın dostu və Microsoft-un qurucu tərəfdaşı Paul Alenlə yaxın gələcəkdə hər kəsin evində və işində özünə aid kompüteri olacağına inanmışdı. Hədəfini buna görə qurdu.

İkinci qayda: Çox və planlı çalışın!

Bill Gates ağıllı idi, amma zəkanın tək başına kifayət etməyəcəyini, çox və planlı işləməli olduğunu bilirdi. Bir dostu ilə əlaqələrini kəsmək səbəbi həmin şəxsin işdən başqa vaxt keçirdiyi ümumi vaxtının – yuxu daxil –  sadəcə 7 saat olması idi. Gates bərabər çalışdığı insanlardan da eynisini gözləyirdi.

Mənbə: ustunzekalilar.org

“Helikopter valideynlər” övladlarına qısa müddətdə həqiqətən də kömək edə bilərlər. Uşaqlarına hər mövzuda köməkçi olan şəxsi məsləhətçilər kimi davranarlar. İdman ayaqqabəılarını unutduqlarında uşaqlarının köməyinə qaçan, bir tədbirdən digərinə gedərkən onlara sürücülük edərlər.

Çox vaxt, bu cür valideyn dəstəyinə sahib olan uşaqlar digərlərindən bir az daha avantajlıdırlar. Hər nə olsa da köməkçisi olan hər kəs, hər şeyi tək edən şəxslərə qarşı yarışdıqda uğur qazana bilər. Ancaq əslində həddindən artıq müdaxilə edən valideynlər uşaqlarına zərər verir və helikopter valideynlər tərəfindən böyüyən uşaqlar böyüdükləri zaman bu qısa müddətli avantajlarını tezliklə də itirərlər.

Helikopter valideynliyin uzun müddətli təsirlərini incələyən tətqiqatçılara görə, bu valideynlərin uşaqlarının böyüdüklərində yaşadıqları ən böyük 5 problemi təqdim edirik:

1. Sağlamlıqla bağlı daha çox problem yaşayırlar.

Florida Dövlət Universiteti tərəfindən 2016-cı ildə aparılan bir araşdırma, helikopter valideynlərə sahib  olan uşaqların yetişkinlik dövrlərində sağlamlıq problemi yaşama ehtimallarının daha yüksək olduğunu tapıb. Uşaqlara nə vaxt yatacaqlarını, nə vaxt idman edəcəklərini və nə vaxt yemək yeyəcəklərini həmişə valideynləri söylədiyi üçün, çoxunun sağlamlığını necə qoruyacağını öyrənə bilmədikləri kəşf edilib.

Müdaxilə edən valideynlər uşaqlarının sağlamlığı ilə bağlı adətən çox narahatlıq keçirir və nə etmələri ilə bağlı onları tez-tez xəbərdar edirlər. Araşdırmalar, bu xatırlatmalar olmadıqda uşaqların bədənlərinə yaxşı baxa bilmədiklərini göstərir.

2. Hər şeyə haqqlarının çatdığını düşünürlər.

Helikopter valideynlər uşaqlarının üstünə o qədər çox əsirlər ki, onlar da özlərini dünyanın mərkəzi olaraq görməyə başlayırlar. Bu “xüsusi olmaq” düşüncəsi 18 yaşına gəldikləri vaxt yoxa çıxmır. Arizona Universiteti araşdırmaçıları, həmin uşaqların hər şeyə haqları olduğu fikriylə böyüdüklərini ortaya çıxardıb. Helikopter valideynlərlə böyüyən uşaqların “Ən yaxşısını istəyirəm, çünki buna layiqəm”, ya da “Mənim kimi insanlar arada bir istirahət etməlidirlər” kimi ifadələr işlətməyi digər uşaqlara nisbətən daha yüksəkdir.

3. Duyğusal problemlər yaşayırlar.

Uşaqlar duyğularını nizamlamaq bacarığını öyrənmədən böyüyürlər, çünki bu rolu onlar üçün valideynləri öhdəsinə götürüb. Kefsiz olarkən onları sevindirən şəxs valideynləri olub. Hirsləndiklərində isə yenə valideynləri onları sakitləşdirib.

Bu emosional nizamlama bacarığının əskikliyi, uşaqlar evlərini tərk etdiklərində böyük problem halına gəlir. Virciniyadakı Mary Washington Universiteti tətqiqatçıları tərəfindən 2013-cü ildə reallaşdırılan bir çalışma, helikopter valideynlərə sahib olan universitet tələbələrinin depressiyaya da meyilli olduqlarını və ümumi mənada həyatlarından daha az məmnun olduqlarını tapıb.

4. Dərmanlardan asılı hala gəlirlər.

Helikopter uşaqlar çətinliklərə dözməyə öyrəşməyiblər. Valideynləri onları çətinliklərdən qoruyub və çətin vəziyyətlər ilə başa çıxmalarına mane olub. Üstəlik həmişə təriflənməyə öyrəşiblər. Bu vəziyyət onların dərman istifadə etməyə niyə bu qədər maraq göstərdiklərini açıqlaya bilər: Dərdlərinin yox olmasını və bunun daha tez reallaşmasını istəyirlər.

Tennessee Universitetinin tətqiqatçıları tərəfindən 2011-ci ildə aparılan bir araşdırma, valideynləri tərəfindən böyük maraq görən tələbələrin depressiyaya qarşı dərmanları istifadə etmək ehtimallarının daha yüksək olduğunu göstərib. Eyni zamanda bu dərmanları zövq almaq üçün istfadə etdikləri də müşahidə edilib.

5. Özünü tənzimləmə bacarıqları inkişaf etmir.

Bu uşaqlar digər uşaqlar qədər boş vaxt keçirərək böyümürlər. Olduqları mühit adətən planlanmış olur, fəaliyyətləri də yaxından izlənilir. Özlərini idarə etmə bacarığına sahib olmadıqlarından, hədəflərinə çatmaq üçün lazımi bacarıqları da qazana bilməzlər. Colorado Universitetində 2014-cü ildə edilən bir araşdırma, helikopter valideynlər ilə böyüyən uşaqların uğurlu olmaq üçün ehtiyac duyduqları zehni idarə və motivasiyaya sahib olma ehtimallarının daha zəif olduğunu göstərib.

Digər tətqiqatlar da eyni şeyi deyir: Həmin uşaqlar işlərini mütəmadi olaraq ertələyir və bacarmaq üçün lazımlı istək və motivasiyaya sahib deyillər.

Müdaxilə etmək istəyinizin fərqində olun

Helikopter valideynlərin tək istəyi uşaqlarının uğurlu olmasıdır, ancaq əvvəl-axır göstərdikləri həddən artıq diqqət uşaqlardan çata biləcəkləri ən yüksək potensial üçün lazım olan zehni gücü alır. Uşaqların səhv etməsinə icazə vermək, uğursuzluğa düçar olmaqlarınıa göz yummaq və öz problemlərini həll etmələri üçün onlara şans vermək də bir valideynin zehni olaraq güclü olmasını tələb edir. İşin əsli, uşaqlarınızın sağlam və məsuliyyətli olmaları üçün lazımi xüsusiyyətləri inkişaf etdirmələri adına sizin də öz zehni bacarıqlarınızın üzərinə getməyiniz xüsusi önəmlidir.

Mənbə: egitimpedia.com