Uşağın immunitetinin zəif olması həmişə valideynlərin kabusudur. Zəif immunitetli uşaq tez-tez xəstələnir, gec sağalır. İmmunitet artıran müxtəlif vitaminlər, tabletlər, ummunmodulyatorlar çox olsa da, həkimlər də etiraf edir ki, hələ ki, dünyada immuniteti qaldıran dərman yoxdur və bu tabletlərin heç biri immuniteti yerindən belə oynatmır.

Uşağın immuniteti elə qəliz bir sistemdir ki, o yalnız özünəməxsus proqramla işləyir və daha çox qidalanma ilə aktivləşir.

Bagcam.az Medicina.az-a istinadən uşağın immunitetini möhkəmləndirməyin 5 qısa və təbii yolunu təqdim edir.

1. Vitamin C çox olmalıdır

Əgər uşaqda Vitamin C azdırsa, o zaman immun sistem tez-tez çökəcək. Çünki məhz C vitamini ağ qan hüceyrələrinin sintezini artırır ki, onlar da mikrob və bakteriyalarla mübarizə aparır. Qanda vitamin C miqdarini analizlə təyin etmək olur. Amma bu bir qədər bahalı analizdir.

Uşaqda bu vitamini artırmaq üçün daim sitrus meyvələri – kivi, portağal, limon, manqo, mandarin, pomidor, alma, brokkoli vermək lazımdır. Eləcə də qış və yaz aylarında venadaxili Vitamin C inyeksiyası etmək olar. İnyeksiya üçün pediatrla məsləhətləşin ki, yaşa uyğun doza təyin etsin.

2.Vitamin E

Uşaqlar üçün vacib olan bu vitamin mikrobları öldürən hüceyrələrə cavabdehdir. Bu vitamin mənbəyi zeytun, bitki yağı, müxtəlif tumlar, qəhvəyi düyü, yumurta, süd, kefir, müxtəlif tumlar, günəbaxandır. Uşağınıza bunları verirsizmi?

3.SİNK

Sink yaraların sağalması, selikli qişaların zədələnməsinə qarşı, infeksiyalarla mübarizə üçün lazımdır. Uşağın gündəlik qidasında mal əti, qaraciyər, yumurta sarısı, süd məhsulları, hinduşka ətindən heç olmasa biri olsun. Uşaqlar üçün sint tərkibli mineral əlavələr də satılır.

4. Sarımsaq və zəncəfil

Hər ikisi viruslara qarşıdır. Bu ərzaqları birbaşa uşağa yedirtməyin. Şorbalara, yeməklərə, çaylara qatın içsin. Məsələn, qatığa sarımsaq əzib yedirtmək olar.

5.Exinesiya

Bu çox funksiyalı dərman bitkisi limfa sistemini təmiz saxlayır, nəticədə limfalar virus və mikrobları tez tutub məhv edir.
Uşaqlara Exinesiyanı damcı-damcı verib alışdırın və bu cövhər həmişə əlinizin altında olsun.

Dövr bilik və texnologiya dövrüdür. Belə deyirik, özümüzə, uşaqlarımıza, dosta-tanışa. Hər səhər uşaqlarımızı məktəbə yola salırıq. Qışın soyuğu, yayın istisi, həmişə bir qaçhaqaç içərisindəyik. Gözləyirik ki, vaxtın sürətinə çatsınlar, gələcəkdə yaxşı peşəyə sahib olsunlar. Bəs, uşaqlarımız bu yorucu maratonlarda ən təsirli öyrənmə metodlarından birilə, “Təkmilləşdirilmiş Təhsil Modeli” (5E/7E) ilə tanış olma imkanını tapa bilirlərmi?

Təkmilləşdirilmiş Təhsil Modeli ilə Tanış olma

Əgər uşağınız yeni biliklər öyrənməyin həvəsindədirsə və əvvəl öyrəndiklərini yeni biliklərlə qarışdıra bilirsə, böyük ehtimalla sinfində bu addımlardan istifadə edən müəllim vardır:

• Diqqət Çəkmək – Giriş (Engage – Enter)
• Kəşf etmək – (Explore)
• Açıqlama – (Explain)
• Dərinləşdirmə – (Elaborate)
• Dəyərləndirmə – (Evaluate)

Uşağınızın müəllimi bu addımlarla nə etməyə çalışır, açıqlamağa çalışaq.

Mən bunu bilirəm! Bəli, bəli, dilimin ucundadır.

Müəllimin ilk addımdakı məqsədi, uşaqlarımızın əvvəl öyrəndiklərini ortaya çıxarmaqdır. Bunun üçün əlində yaradıcı, maraqlı və həyəcan yaradan bir materialla sinfə girə bilər. Yenə uşaqları həyəcanlandıracaq suallarla diqqətini çəkə bilər. Müəllimin məqsədi doğru məlumata çatmaq deyil, əvvəl öyrəndiklərini şagirdlərə xatırlatmaq və fərqli fikirlərin ortaya çıxmasını təmin etməkdir.

Özümü bir elm adamı kimi hiss edirəm.

Müəllim ikinci addımda şagirdlərini daha da aktiv etmək üçün bir fəaliyyət təşkil edir və şagirdlərindən bu fəaliyyəti davam etdirməyini istəyir. Mövzu nədirsə, onunla bağlı planlar qururlar. Araşdırma edirlər, hətta yeni modellər formalaşdırırlar. Bütün bu prosesdə müəllim uşaqlara açıq nümunələr təqdim edir, yönləndirici suallar verir və qanaqları təmin edir.

Düşünün, müəllim fərqli fikir və düşüncələri qiymətləndirir. Üstəlik uşaqlar dostlarıyla komanda birliyi göstərir və fikir mübadiləsi aparırlar. Ortaya çıxan enerjini düşünə bilirsiniz? Öz həll yollarını özləri tapan uşaqları xəyal edə bilirsiniz?

Bütün bunları öyrəndiyimə inan bilmirəm!

Müəllim üçüncü addıma keçdiyində uşaqlar bütün yaradıcılıqları ilə müəllimlərinin qarşısındadırlar. Bu addımda uşaqlar qavramaq anlayışlarını, proses bacarıqlarını ortaya qoyurlar. Müəllim də uşaqların açıqlamalarına kömək edir və dərinlik qazandırır.

Bütün öyrəndiklərimin real həyatda bir qarşılığı var.

Müəllim dördüncü addımda uşaqlarımızın öz araşdırmalarını tamamlama mövzusunda onlara ip ucları verərək dəstəkverici bir roldadır. Uşaqlar bundan əvvəlki addımlarda öyrəndiklərini gündəlik həyata tətbiq edirlər. Bu mərhələdə uşaqlar yenə yeni məlumatlar və problemlərlə qarşılaşırlar. Qarşılaşdıqları yeni problemlər qarşısında əvvəlki bilikləriylə və dərinləşdirdikləri yeni biliklərlə problemlərə həll yolu tapmağa çalışırlar. Bu mərhələdə uşaqlar mübarizə aparmağı öyrənirlər. Yeni fikirlər formalaşdıraraq fərqli təcrübə qazanırlar.

Dəyərliyəm, dəyərləndirə bilərəm.

Müəllimin son addımı. Uşaqların işlərinin dəyərləndirildiyi səhifə. Uşaqların əskik qaldığı nöqtələr müəllim tərəfindən bu mərhələdə göstərilir. Müəllim öyrəşilmiş sualların yerinə, açıq suallar soruşur. Eyni zamanda uşaqlara öz vəziyyətlərini dəyərləndirmə fürsəti də verir. Beləliklə uşaqlar, özlərinin formalaşdırdığı anlayışlar nöqtəsində motivasiya edilmiş, dəstəklənmiş olur.

Təkmilləşdirilmiş Təhsil Modelinin məqsədi nədir?

Bu təhsil modelinin məqsədi məlumatın əzbərlədilməsi deyil, məlumatın ağılda qalmasını təmin etməkdir. Uşaqlar bu modellə məlumatı mənalaşdırır, şərh verir, yeni problemlər qarşısında yeni fikirlər formalaşdıra bilirlər.

Qısacası “Təkmilləşdirilmiş Təhsil Modeli” ilə uşaqlarımızın parta arxasında sakit-sakit oturaraq dərs dinləmələri əvəzinə, öz cəhdlərilə yeni məlumatlara çatmasını təmin edilir.

Su insan orqanizmi üçün vacib olduğundan, yeni doğulan körpələrə də mütləq verilməlidir. Lakin analar bəzən uşağa hansı ayında nə qədər su verməli olduqlarını bilmirlər. 

• Körpələrin elektrolit duz balansını pozaraq ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Bu da uşağın gecə qıcolmasına səbəb olur.
• Bu dövrdə körpələrin böyrəkləri tam inkişaf etməmiş olduğu üçün çox su içmələri onlarda su zəhərlənməsinin yaranmasına səbəb ola bilər. Bu, uşağın böyrəklərinin inkişafına da mənfi təsir edə bilər.
• Süni qida hazırlayarkən normadan artıq su istifadə edilməsi südün qidalılıq dəyərini və kalori miqdarını azaldaraq körpənin elektrolit duz balansını poza bilər.

• Körpə suyu içmək istəmirsə, onda onu məcbur etmək olmaz. Ona tez-tez su təklif edin. Uşağın iməklədiyi və oyun oynadığı yerlərdə su qabını qoyaraq körpənin marağını cəlb etmək lazımdır.
• Su içməkdən imtina edən körpələrə şəkərli su və ya meyvə şirəsi vermək ən böyük səhvlərdən biridir. Bu, uşağın normadan artıq şəkər qəbul etməsinə və nəticədə də çəki almasına səbəb ola bilər.

Uşağınız sizi vurursa, neyləyə bilərsiniz?

1. Evinizdə şiddətə yer verilmədiyini anlamasını təmin edin

Vurmaq kimi alışqanlığı olan uşağa “biz heç kimi vurmuruq” deməyin heç bir məntiqli tərəfi yoxdur. Əslində bu üsul sizi daha  təsirsiz və nüfuzsuz vəziyyətə salır. Çünki “Biz heç kimi vurmuruq” ifadəsi  doğru olsaydı, uşağınız sizi vurmazdı.  Fiziki baxımdan təcavüzkar uşaqlarla maraqlanarkən  zəiflik göstərərək uşağa vurmamağı üçün yalvarmaq əvəzinə, əsəbi hiss etməsinin normal, ancaq vurmağınız qadağan olduğunu qəti şəkildə izah etmək lazımdır. Uşağınız sakitləşdikdən sonra onunla bu hərəkəti haqqında qərarlı və konkret şəkildə danışın. “Bilirəm əsəbiləşirsən, çox böyük əsəbin var. Bu duyğularla heç kimi incitmədən mübarizə apara bilməyin üçün  sənə kömək edəcəm. Səni çox əsəbiləşdirən şeylərlə mən maraqlanacam. Amma anaya vurmaq olmaz”.

2. Uşağınızın yaxşı dincəlmiş və bəslənmiş olduğundan əmin olun

Uşağınız yorğundurmu? Acdırmı? Uşağınızın ani reaksiyaları və hücumları, mədəsinin boş olduğu zamanlara təsadüf edə bilər. Bu problemli davranışları izləyin. Əsasən axşam yeməklərindən əvvəlmi olur? Öhdəsindən gəlməsi üçün balaca qəlyanaltı verin. Yatma saatından əvvəlmi olur? Yorğun düşməməsi üçün bir az daha erkən yatmasını təmin edin.

3. Uşağınızın hərəkətləri idarə edilməz vəziyyətə gəldiyi an sözlərinizi sərhədləyin

Uşağınız hirslənməyə başladığı an, istifadə edə biləcəyiniz sehrli sözlər təəssüf ki?  yoxdur. İdarəetməni itirdiyində, duyğu fırtınası dinmədən sakitləşməsi imkansızdır. Bu vəziyyətdə edə biləcəyiniz ən uyğun şey, uşağınızı kontrol altına almağa çalışmaq və ikinizin də güvənliyini təmin etməkdir.

4. Uşağınızın dalaşqan olmasına səbəb olan duyğularına istiqamətlənin

Əsəbi uşaq, əsasən canı yanan uşaqdır. Yaralı insan yaralar. Uşağınızı dalaşmağa, vurmağa nəyin təhrik etdiyini kəşf edə biləcəyiniz səssiz  məkan yaradın, vaxt ayırın. Onu ən son əsəbiləşdiyi  şey haqqında həqiqətləri söyləməyə dəvət edin.  Müdaxilə etmədən və tövsiyə vermədən dinləyin. Diqqətli şəkildə dinləmək uşağınızı nəyin narahat etdiyini tapmağınıza yardımçı olacaq. Bəlkə də məktəbdə yaşadığı sıxıntılar görə pozulan sinirlərini rahatlatmaq üçün ehtiyacı olan valideynliyi edə biləcəksiniz.

5. Uşağınızda fərqindəliyi aşılayın.

Son zamanlarda uşaqlar və fərqindəlik meditasyonları ilə bağlı çox yararlı tədbirlər hazırlanır. Bu çalışmalarda bir neçə dəqiqəlik dostcanlısı təlimlərə qatılan uşaqların hirs və gərginliklərində böyük azalma görülür. Bütün bu proqramlar yerində dura bilməyən, nadinc uşaqların dahi kimi zaman hirs nəzarətlərini artıra bilmək üçün qucaqlarına oyuncaq ayı qoyaraq, yavaş və səssizcə nəfəs almağa diqqət etdiklərini sübut edir.

Mənbə: hthayat.haberturk.com

Son zamanlar uşaq bağçalarında, orta məktəblərdə uşaqlara verilən cinsi tərbiyə mövzusu aktuallaşıb. Belə ki, ailədə doğulan oğlan və qız övladlarının birlikdə böyüdülməsi, onlara cinsi tərbiyənin verilməsi, məhrəmliyin qorunması kimi məsələlər həmişə aktual mövzu olub. Lakin bəzən valideynlər sanki bu mövzulardan qaçaraq ona əhəmiyyətsiz yanaşır, uşaqlarla bu məsələləri müzakirə etməyi doğru hesab etmirlər. Onu da qeyd edək ki, cinsi tərbiyə uşaqlara hələ körpə yaşlarından verilməlidir ki, vaxt çatanda o öz məhrəmini ayırd edə bilsin.

Bacı-qardaşın bir otaqda yatırılması, bir-birlərinin, həmçinin ana və atanın yanında paltarlarını dəyişməsi, birlikdə çimizdirilməsi kimi hərəkətlər doğrudurmu? Uşaqlar neçə yaşından ayrı yatızdırılmalıdır? Uşaqların sözügedən qaydalara məhəl qoymadan böyüdülməsi gələcəkdə onların psixologiyasında nə kimi iz qoya bilər?

Bagcam.az Medicina.az-a istinadən bu və digər suallarla bağlı psixoloq Zeynəb Eyyubovanın fikrini təqdim edir:

Zeynəb xanım, Azərbaycan ailələrində oğlan və qız uşaqları yetkinlik yaşlarına qədər adətən bir otaqda yatır, kiçik yaşlarından bir yerdə çimizdirilir, onlara demək olar ki, heç bir cinsi ayrıseçkilik qoyulmur. Bu düzgündürmü? Uşaqların cinslərinə görə tərbiyəsi necə aparılmalıdır?

– Bu məsələ çox aktualdır. Lakin aktual olmasına baxmayaraq bir çoxları tərəfindən aktuallıqdan kənar saxlanılan məsələdir. Bəzən elə olur ki, uşaqlardan əlavə, hətta valideynlər də uşaqların yanında soyunaraq paltarlarını dəyişirlər və ya bəzi ehtiyaclarını uşaqların yanında ödəyirlər. Amma bütün dünyada, o cümlədən də Türkiyədə “Məhrəmiyyət təhsili” adı altında kitablar buraxılır, bu istiqamətdə müəyyən işlər aparılır. Problem odur ki, bizdə bu məsələyə baxış bucağı fərqlidir. Azərbaycanda nəinki bir evdə bacı-qardaş məhrəmliyi olur, hətta “əmioğlu sənin qardaşındır” və ya “xalaqızın sənin bacındır” kimi fikirlər də səsləndirilir. Burada əsas məsələ isə başqadır. Biz həmişə həyatımızı seriallara baxaraq oradakı kimi nizamlamağı öyrənmişik. Lakin bu seriallarda əgər fikir vermisinizsə, uşağın dünyaya gələcəyi bilinən gündən onun üçün ayrıca otaq hazırlanır, özəl əşyalar alınır. Bu elə o deməkdir ki, körpə dünyaya gəldikdə artıq individual bir şəxsdir. Bəzən bu maddiyyatla əlaqələndirilərək ayrıca bir otağın olmaması səbəb kimi göstərilir. Ayrı otaq olmasa belə bir otağın içində ayrıca bir guşə də hazırlamaq olar. Uşağın özünə aid, özünü sərbəst və rahat hiss edəcəyi bir yer olmalıdır.

İndiki zamanda uşaq zorakılığı, təcavüz və uşaq cinsi istismarı çox yayılıb. Ona görə də ana qız uşağına, ata da oğlan övladına onun özəl bir sahəsinin olduğunu və yalnız ata-ananın, həmçinin də onların nəzarəti ilə həkimin ora daxil olmağa ixtiyarı olduğunu başa salmalıdırlar. Bu, uşağa özgüvən verəcək və uşaq öz məhrəmiyyətini qoruya biləcək. Uşaq doğulduğu gündən bu sistem qoyulmalıdır.

Unutmaq lazım deyil ki, uşaq eşitdiyini deyil, gördüyünü edir. Yəni uşaq valideynlərini paltarını dəyişərkən və ya çimərkən görürsə, o zaman ona nə desən də xeyri olmayacaq.

Son zamanlarda çoxuşaqlı ailələrin sayı kəskin şəkildə azalıb. İndi 4 və hətta 3 uşaqlı ailələr çoxuşaqlı hesab edilir. Daha əvvəllər isə 8, 9 uşağı bir otaqda elə böyüdürdülər ki, sağlam psixologiyaya malik insan olurdular. Burda maariflənmədən çox şey asılıdır. Bəzən elə olur ki, valideynlər bunun səhv hərəkət olduğunu və gələcəkdə uşağın psixologiyasında izlər buraxa biləcəyini heç düşünmürlər. Bəzi valideynlər isə övladını başqa otaqda yatıran anaları gördükdə onun qayğısız, övladına qarşı laqeyd olduğunu düşünürlər. Buna görə də təbliğatdan və məmulatlanmaqdan çox şey aslıdır. Bunu tam də dəqiq demək olmaz ki, uşaqlar əgər birotaqlı evdə böyüyəcəklərsə, o zaman onların psixologiyalarında problem yaranacaq. Burada əsas vacib olan amil valideynlərin vəziyyətə yanaşmaları və düzgün maariflənmədir. Elə insanlar var ki, 1 otağın içində 4 uşağı elə yüksək səviyyədə böyüdür ki, hər uşağına ayrı bir otaq təşkil edən valideyn öz evində həmin qayda-qanunları övladına tətbiq edə bilmir. By yaxınlarda mənim bir xəstəm var idi. O mənə öz evinin şəkillərini göstərdi. Bu qadın iç-içə 2 otağı olan evdə hər uşağına pərdədən ayrıca bir guşə yaratmışdı.

Bir psixoloq kimi mən uşaqların nəinki valideynlərlə bir çarpayıda, hətta bir otaqda belə yatmalarını məsləhət görmürəm. Bəzən elə olur ki, uşağın ayrıca otağının olmasına baxmayaraq gecələr körpə ağlayan kimi, onu öz çarpayısına qoyaraq orada yatırırlar. Bu isə anaların təcrübəsizliklərindən və məlumatsızlıqlarından xəbər verir.

Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda kitab oxumaqla yanaşı, jurnal kimi şəkilli materiallardan da istifadə olunması çox önəmlidir. Yazılı-şəkilli materialların istifadəsi, uşaqlara “konteksdən kənar” dil istifadəsi ilə əlaqədar əhəmiyyətli imkan verir. Buradakı konteksdən kənar ifadəsinin mənası, kitab dünyasının uşağı o an üçün olduğu mühit və konteksdən fərqli bir yerə aparmasından irəli gəlir. Bunun sayəsində uşaq “burada və indi” zehni təmsilindən fərqli bir düşüncə dünyasına səyahət edir. Burada və indi təmsili, uşağın, məsələn içində olduğu otaqdakı əşyaları, şəxsləri qəbul etməsidir. Bu zehni təmsildən çıxması, o anda içində olduğu konteksdən çıxa bilməsi, önəmli bir zehni müddətdir. Bunun sayəsində birdən çox təmsildə zehni olaraq gedib-gəlməyi, bu təmsillərdə ucu-bucağı olmayan bir xəyal dünyasında səyahət etməyi öyrənir.

Körpələrə kitab oxunulur?

Uşaqların kitabla tanış olması üçün oxuma, yazma öyrənmələrini gözləmək, ediləcək ən səhv işlərdən biridir. “Hardan başa düşəcək? Oxumağı bilmir ki!” şəklində düşüncə, bu əhəmiyyətli fürsəti təəssüf ki, uşağın əlindən alır. Körpəlik və uşaqlıq dönəmində görüntü tərkibli yazılı materialların istifadəsi, həm dil, həm də zehni inkişaf üçün olduqca əhəmiyyət daşıyır. Bundan əlavə valideyn-uşaq münasibətlərinin də təməli üçün önəmlidir.

Yeni dünyalarla tanış olmaq!

Kitabların içindəki yeni dünya ilə tanış olmaq, uşaqların eyni kəlmələr öyrənmə, hekayə dərk etmənin inkişafı kimi bir çox məqsədə xidmət edir. Məktəbəqədər dönəmdə səs biliyi bacarıqlarını mənimsəməkdən qarışıq cümlə quruluşuna öyrəşməyə qədər bir çox əhəmiyyətli bacarığı qazanmağa yararlıdır. Bu səbəblə də yazılı və şəkilli kitab və jurnalların uşaqların inkişafı baxımından önəmi olduqca çoxdur. Bəzi vaxtlarda bilmədiyi bilikləri öyrənməsinə, bəzi vaxtlarda hazırda bildiklərini inkişaf etdirməsinə imkan verir.

Yaşa uyğun seçim

Kitab ya da jurnal kimi yazılı materiallar üçün əhəmiyyətli mövzulardan biri bu seçimləri uşağın yaşına uyğun edə bilməkdir. Məsələn hələ hazır olmadığı biliklərə məruz qalan bir uşaq ağlını qarışdırdığı kimi vaxtı gəldikdə öz-özlüyündən maraq duyacağı bəzi mövzulara da öncədən bələd ola bilər. Oxşar formada məsələn körpəlik dönəmində çox sayda təsirlərə məruz qalan körpə, lazımından artıq yorulub öyrənmə və maraq duymaq istəyini itirə bilər. Bu səbəblə də mütəxəssislərin nəzarətində müəyyənləşmiş yaşla bağlı nümunələrə mütləq diqqət etmək lazım gəlir.

Uşağınız oxumağa qarşı müqavimət göstərirsə?

Bəs yaxşı kitab ya da yazılı materialları sevməyən və ya müqavimət göstərən uşaqlar üçün nə etmək lazımdır? Bu uşaqlar üçün ortada kitab yox ikən də əslində kitab oxuyurmuşcasına hekayələr danışmaq və xəyal dünyasına dalmaq mümkündür. Bəzi vaxtlarda evdəki oyuncaqlardan istifadə edərək, bəzən də sadəcə zehindən bu kimi fəaliyyətlərə yer verməklə kitaba olan keçid asanlaşa bilər. Uşaqlar oxuma-yazma öncəsi kitabla tanış olduqlarında səs qəbuletmə bacarıqları da sürətli olaraq inkişaf edir. Eyni kitabın bir dəfədən çox oxunduğunu düşünsək, eşitdiyi səsləri simvol qarşılığı olan hərflərlə qarşılaşdıran uşaq, beləliklə səsləri də öyrənməyə başlamış olur. Bu da oxuma və yazmağın ilk addımıdır.

Mənbə: egitimpedia.com