İnsanlar “uşağım sözümə baxmır” deyə şikayətlənəndə, əslində, uşaqlarının istədikləri şeyi istədikləri zamanda yerinə yetirmədiyini nəzərdə tuturlar. İnanın mənə, sözünüzə baxırlar. Həm də həmişə. Ancaq məsələ bundan ibarətdir: Uşaqlar sizin dediklərinizin əksini etmək istədikləri yaxud etməyə davam etdikləri zaman siz onlara qatılmırsınız.

Əlbəttə, bəzən uşaqlar bizi, həqiqətən də, başa düşmürlər, çünki dediklərimizi başa düşməyə hazır deyillər.

Bizi dinlədiklərinizi bilirik, çünki kəlmələrimiz günlər, ya da həftələr sonra bizə qayıdır. Dörd yaşındakı bir uşağın buz konkisini geyinmədən əvvəl, “Kaskamı taxım, çünki, böyük ehtimalla, yıxılacağam”, deyib kaskasını taxdığında bizi dinlədiklərini başa düşürük.

Uşaqlar bizi hər zaman dinləyirlər və yalnız onlara dediklərimizi deyil, onların yanında başqalarına dediyimiz sözləri də dinləyirlər. Valideynlər olaraq bu məsələni ciddiyə aldığımız təqdirdə uşaqlarımızın daha yaxşı insanlara, yəni həyatındakı insanlara qarşı sərf etdiyi kəlmələrə və davranışlara diqqət edən insanlara çevrilməsinə kömək etmiş oluruq. Uşaqlar hər zaman olmaq istədiyimiz insanlara çevrilməyimiz üçün cəhd göstərməyimizə yol açırlar, çünki onların da belə insanlar olmalarını istəyirik.

Uşaqlar itaət etmək vasitəsilə əmr almaq və boyun əyməkdən başqa heç nə öyrənə bilməzlər. Digər hər şeyi isə dinləyərək və əlbəttə, izləyərək öyrənirlər. Bütün bu proseslər onların şəxsi proqramlarına görə reallaşır, sizinkilərə görə yox. Buna görə də “sözünüzə baxmamaqları” baxımında yanılmış ola bilərsiniz. Əsas məsələ, sizi dinlədiklərini bilin və olmasını istədiyiniz insan olun. Həqiqi müəllimlik budur.

Teacher Tom – İbtidai sinif müəllimi və bloqqer

Mənbə: www.egitimpedia.com

Uşağın immunitetinin zəif olması həmişə valideynlərin kabusudur. Zəif immunitetli uşaq tez-tez xəstələnir, gec sağalır. İmmunitet artıran müxtəlif vitaminlər, tabletlər, ummunmodulyatorlar çox olsa da, həkimlər də etiraf edir ki, hələ ki, dünyada immuniteti qaldıran dərman yoxdur və bu tabletlərin heç biri immuniteti yerindən belə oynatmır.

Uşağın immuniteti elə qəliz bir sistemdir ki, o, yalnız özünəməxsus proqramla işləyir və daha çox qidalanma ilə aktivləşir.

Bagcam.az Medicina.az-a istinadən uşağın immunitetini möhkəmləndirməyin 5 qısa və təbii yolunu təqdim edir.

1. Vitamin C çox olmalıdır

Əgər uşaqda Vitamin C azdırsa, o zaman immun sistemi tez-tez çökəcək. Çünki məhz C vitamini ağ qan hüceyrələrinin sintezini artırır ki, onlar da mikrob və bakteriyalarla mübarizə aparır. Qanda vitamin C miqdarını analizlə təyin etmək olur. Amma bu, bir qədər bahalı analizdir.

Uşaqda bu vitamini artırmaq üçün daim sitrus meyvələri- kivi, portağal, limon, manqo, mandarin, pomidor, alma, brokkoli vermək lazımdır. Eləcə də qış və yaz aylarında venadaxili Vitamin C inyeksiyası etmək olar. İnyeksiya üçün pediatrla məsləhətləşin ki, yaşa uyğun doza təyin etsin.

2. Vitamin E

Uşaqlar üçün vacib olan bu vitamin mikrobları öldürən hüceyrələrə cavabdehdir. Bu vitamin mənbəyi zeytun, bitki yağı, müxtəlif tumlar, qəhvəyi düyü, yumurta, süd, kefir, müxtəlif tumlar, günəbaxandır. Uşağınıza bunları verirsinizmi?

3. SİNK

Sink yaraların sağalması, selikli qişaların zədələnməsinə qarşı, infeksiyalarla mübarizə üçün lazımdır. Uşağın gündəlik qidasında mal əti, qaraciyər, yumurta sarısı, süd məhsulları, hinduşka ətindən heç olmasa biri olsun. Uşaqlar üçün sink tərkibli mineral əlavələr də satılır.

4. Sarımsaq və zəncəfil

Hər ikisi viruslara qarşıdır. Bu ərzaqları birbaşa uşağa yedirtməyin. Şorbalara, yeməklərə, çaylara qatın içsin. Məsələn, qatığa sarımsaq əzib yedirtmək olar.

5. Exinesiya

Bu, çox funksiyalı dərman bitkisi limfa sistemini təmiz saxlayır, nəticədə limfalar virus və mikrobları tez tutub məhv edir. Uşaqlara Exinesiyanı damcı-damcı verib alışdırın və bu cövhər həmişə əlinizin altında olsun.

Universitetdən öyrənməyə aid bir çox təhsil nəzəriyyəsini öyrənərək məzun olmuşdum. Universitet illəri bitəndə, təəssüflər olsun ki, nəzəri biliklərdən uzaq qalırıq. Əlimdən gəldiyi qədərilə təhsil sahəsində yenilikləri izləməyə çalışdım.

Bu sahədə gündəmi izləməyin müsbət tərəfləri olduğu kimi, içində yaşadığımız sistemə paralel olaraq təhsil sahəsində gündəm mövzular da, təəssüflər olsun ki, populyarlaşdırılıb satış məhsulu kimi istifadə olunub içi doldurulmadan istehlak edilir. Bu vəziyyətlə ilk dəfə “Çox şaxəli zəka nəzəriyyəsi”nin Türkiyədə eşidildiyi dövrdə qarşılaşdım. Məktəblərdə müəllimlər bu nəzəriyyədən istifadə etməyə başladı, qəzetlərdə “Uşağınız hansı zəka növünə sahibdir? Testi cavablayın, uşağınızın zəka növünü öyrənin” minvalında birləşmələr var idi. İllər sonra nəzəriyyəçi Gardner bu yanaşmanın təhsil metodikası deyil, nəzəriyyə olduğunu açıqladı. Bununla da, məktəblər musiqi dərsi ilə fizika dərsini birləşdirməyə son qoydu.

PASS Nəzəriyyəsi insan davranışlarının laboratoriya, ya da siniflərdə təhlil edilməsi ilə əldə edilən dataları və beyin üzərindən yeridilən araşdırmaları zəmin seçərək qurulmuşdur. Psixoloq və müəllimlərin çoxu beynin anlaşılmayacaq qədər qarışıq olduğuna qərar veriblər, üstəlik anlaşılsa belə, öyrənmək problemi olan uşaqlara yardım etməkdə bu məlumatlarln nə kimi köməyi olacağını da müəyyənləşdirə bilməyiblər. Ancaq bunlar beyin ilə bağlı işlərdən imtina etmək üçün kafi səbəb kimi qəbul edilməyib.

Mütəxəssislər artıq günümüzdə beyin ilə öyrənmə arasındakı münasibət ilə ciddi araşdırmalar ortaya qoyur və yeni tapıntılara sahib olurlar.

PASS – planlaşdırmaq, diqqət-xəbərdar etmək, sinxronlaşdırılmaq və ardıcıl sözlərinin ilk hərflərinin baş hərflərindən formalaşdırılıb. Bu nəzəriyyənin əsası JP Das, Jack Naglieri və Kirby (1994) tərəfindən qoyulub.

Bu nəzəriyyə haqqında yazmaqda məqsədim bu araşdırmadan xəbərsiz olan müəllimləri xəbərdar etmək, mövzuya maraq hiss edən dostlarımın araşdırmalarına kömək olmaqdır.

Qızıma puzzle almışdım, qutunu açdı və bütünü tamamlayacaq parçaları bir araya gətirmək üçün gözləri ilə balaca parçaları axtarmağa başladı. Qıraqlardan bir neçə parça tapdı. Onun ardınca çöldən gələn bir səslə diqqəti dağıldı, təkrar başını masaya çevirərkən ayağa qalxdı, “hara gedirsən?” deyə soruşdum, “su içməyə” dedi. Fikri dağıldıqdan sonra həmin puzzle günlərlə masanın üstündə qaldı. PASS təlimində öyrəndiklərim ağlıma gəldi. Bu nəzəriyyədə beyin 3 funksional sahəyə ayrılır. Birinci funksional sahə diqqət idi. Puzzle ilə yaşadığımızın pauza davamlı diqqət mövzusunda hələ ki istənilən səviyyədə olmamağımızdan irəli gəlirdi.

İkinci funksional sahə isə beynin analitik düşünmə mərkəzində yer alan sinxron və ardıcıl elmi əməliyyatlardır.

Beynin frontal sahəsində yer alan üçüncü funksiya sahəsi planlaşdırmaq, problem həll etmək, strateji düşünmək, yaradıcılıq və sosial bacarıqdan ibarətdir. Bu sahə, bəlkə də, şagirdlərdə inkişaf etdirilməli olan sahələrdən birincisidir. Uşaqların problem həlli mövzusunda uğurlu olmağını istəyiriksə, planlaşdırmaq mövzusunda da yaxşı olmalıdır. Məhz elə bu nöqtədə əgər biz şagirdlərimizin planlaşdırmaqda yaxşı işlər görməyini istəyiriksə, bu bacarığı inkişaf etdirəcək tədbirlərə kiçik yaşlardan başlamaq lazımdır.

PASS nəzəriyyəsi barəsində araşdırmaya başlamaq bu sahədə yayımlanmış mənbələri gözdən keçirmək sizə kömək edə bilər. Amma əlbəttə ki, yenə də bütün iş müəllimin üzərinə düşür. Nəzəriyyəni daha dərindən öyrəndikcə sinifdə təşkil edilən tədbirlərin, təlimlərin şagirdlərin hansı sahədə inkişaf edəcəklərini seçməyinizə kömək edəcək.

Müjdat Ataman – Məktəb müdiri

Mənbə: egitimpedia.com

İbtidai sinif dövrlərində valideynlər və müəllimlər uşaqlara oxumağı öyrətməyin daha önəmli olduğunu düşünürlər və böyüdükcə onların oxumaq vərdişlərinin davam etməsini ümid edirlər.

Əslində, zövq üçün kitab oxumağın bir çox faydası mövcuddur. Söz bazası ilə yanaşı, oxuduğunu anlamaq, yazmaq, hecalamaq və dil bacarıqlarını inkişaf etdirir, dünyagörüşü artırır. İmtahan nəticələrinə də müsbət təsir etdiyi aşkardır.

2013-cü ildə edilən bir araşdırma uşaqların boş zamanlarında kitab oxumaqlarının onların açıq düşünmək, daha yaxşı problem həll etmək və düzgün qərar vermək bacarıqlarının təkmilləşməsinə kömək etdiyini göstərib.

Amma uşaqlar yeniyetməlik dövrünə keçdikcə zövq üçün kitab oxumaq faizi də aşağı düşür. Buna görə də orta məktəb şagirdlərinin kitab oxumağa təşviq etmək üsullarının əhəmiyyəti artır.

Orta məktəbli uşaqlara oxumaq sevgisini aşılamaq üçün bu 5 üsul köməyinizə çata bilər:

İcazə verin, nə oxuyacaqlarına özləri qərar versinlər: Özləri öz kitablarını seçdikləri təqdirdə oxumaq üçün motivasiyaları artır. Buna görə kitab seçimlərinə və oxumaq üsullarına qarışmayın: kitab, elektron kitab, komiks kitabları, roman, ya da məqalə – icazə verin, seçimləri özləri etsinlər. Edə biləcəyiniz kömək bundan ibarətdir ola bilər – onları kitab evlərinə və kitab mağazalarına, kitabxanalara apara bilərsiniz. Rəflər arasında gəzmək onlar üçün daha maarifləndirici olacaq.

Maraq dairələrini bəsləyin: Övladınız hər nəyə maraqlıdırsa – basketbol, kosmos, İkinci Dünya müharibəsi, əjdahalar, komediya, sosial ədalət, ya da məktəb həyatıyla bağlı hekayələr – əmin olun ki, bunların hamısı ilə bağlı kitablar var. Övladınızın maraqlandığı mövzularla bağlı kitablar tapmaq işin yarısını tamamladığınız mənasına gəlir.

Oxumaq məsələsini sosial hala gətirin: Ən son satışa çıxan populyar kitabları oxumaq övladınıza böyük bir dalğanın – hamının danışdığı şeyin bir parçası olmaq imkanı verir. Məlumdur ki, bir çox dostluğun təməli “Harry Potter”, yaxud “Üzüklərin hökmdarı” seriyalarına olan ortaq heyranlıqlarına qədər gedib çıxır. Övladınıza kitab bloqlarına üzv olması ilə bağlı məsləhətlər verin. Kitab evlərinə gedib uşaqların son zamanlar ən çox tələb etdiyi kitabları soruşun.

Filmlərlə kitabları qarışdırın: Uşaqlar və yeniyetmələr üçün yazılmış bir çox kitab həmçinin böyük ekrana da danışıb. Bu reallıq uşaqların filmdən əvvəl və ya sonra həmin kitabı oxumaq üçün motivasiyalarını yüksəldir. Beləliklə, onlar həm də 2 əsəri qarşılaşdıraraq təhlil etməyi bacarırlar.

Kitab oxumağa vaxt ayırın: Televiziyanı və digər cihazları söndürərək ya kitab, ya da jurnal oxuyun ki, uşaqlar üçün nümunə olsun. Bununla bərabər uşaqlarınızın sizi izləmək və öz başlarına kitab oxumaq halı artacaq. Çölə çıxanda uşaqlarınızın maşında oxumaq üçün yanlarına bir kitab ala biləcəklərini deyin. Kitablar sıxıntıdan qurtulmaq üçün əladır!

Mənbə: egitimpedia.com

Uşaqlara oxumaq sevgisini aşılamaq üçün bir çox müəllim onlara gecələr öz-özlərinə (və ya başqasından dinləyərək) kitab oxumaqlarını söyləyir. Texasda bir məktəb müdiri işə özünü də daxil edir: əyninə pijamasını geyinib şagirdlərinə özü kitab oxuyur.

Homer Drive məktəbində müdirlik edən 42 yaşındakı Belinda George “Evdə şagirdlərimə kitab oxunub-oxunulmadığını bilmirəm”, deyir.

Adətən əynində rahat pijama geyimi olan George hər çərşənbə axşamı saat 19:30-da telefonundan Facebook canlı yayımı qoşur. Məktəbin Facebook səhifəsinə girən hər kəs Georgun uşaq kitabları oxumasını izləyə bilir. “Pijamalı Çərşənbə günləri” adını verdiyi bu fəaliyyət məktəbdə olduqca məşhurlaşıb.

“Çərşənbə günü uşaqlar yanıma gəlib “Sizi pijamalarınızla kitab oxuyarkən izlədim” deyir. Mənə kitabdan ən sevdikləri hissələrini deyirlər”.

Georgu izləyən və səsləndirdiyi xarakterləri ( və arada verdiyi şərhləri) eşidən şagirdlər özünə o gün oxuduğu kitabı haradan ala biləcəklərini soruşur.

Bu fəaliyyətin səs-sədası məktəbi də aşmağa başladı. George medianın marağını çəkdiyindən bəri, ölkənin hər yerindən uşaq və valideynlər canlı yayımları izləməyə başladı.

George bunu məktəb və ev arasındakı əlaqəni möhkəm tutmaq üçün etdiyini deyir və təbii ki, şagirdlərini çox sevdiyi üçün.

“İşin əsli budur: Uşaqları çox sevirəm” deyən George öz övladı olmadığını da əlavə edir. “Onlara məktəb xaricində çata bilməsəm məktəbdə də çata bilməyəcəyimin fərqindəyəm”.

George şagirdlərinə həftədə bir gün kitab oxumaqla yanaşı, iki həftədən bir məktəbdə rəqs tədbirləri təşkil edir və onları evdə ziyarət edərək çətinlik çəkdikləri mövzularda onlara köməkçi olur.

“Şagirdlərimlə əlaqəmi gücləndirmək üçün nə lazımdırsa, edərəm” deyir və əlavə edir, “Uşaqlar sevildiklərini hiss etdiklərində səy göstərirlər”.

Mənbə: egitimpedia.com