“Vücudunuz yox deyirsə…” kitabının müəllifi həkim Matenin ən böyük oğlu səkkiz yaşına girəndə, əsəb keçirməsi valideynlərini o qədər narahat edirdi ki, onu dünyaca məşhur inkişaf psixoloqu olan Gordon Neufeldin yanına aparırlar. Neufeld, Mate və həyat yoldaşı Rae ilə danışdı. Oğulları Daniel ilə görüşdükdən sonra Neufeld onlara belə dedi: öz davranışlarını ələ almağı lazım idi. Mateyə görə bu həqiqətin üzə çıxması, “həm qorxutucu, həm də gücləndirici” oldu.

Təxminən 20 il sonra, bir yazıçı və həkim olan Mate, Neufeldin fikirlərinə əsaslanan bir kitab yazmaq üçün Neufeld ilə bir araya gəldi: Uşaqlarınıza dayaq olun. Niyə valideynlər qohumlardan daha önəmli olmalıdır? Kitab on beş fərqli dilə tərcümə edildi.

Yazıçıların, uşaqların yetişkin yaxınlığından uzaqlaşmaqda olduqları və bir növ itkin nəsil halna  gəldikləri görünüşü, xüsusilə ekran başında keçirilən artıq zaman və ya yeniyetməlik yadlaşmaları ilə mübarizə aparan valideynlərdə əks-səda oyandıracaq. Ancaq Mate və Neufeld, valideynlərin başa düşməsi lazım olan şeyin bu olduğunu zənn edirlər. Zorlayıcı davranışlar əslində, “davranış problemləri deyil, bir növ münasibət problemidir”.

Bu münasibət probleminin mərkəzində Neufeld və Matenin “həmyaşıd yönümü” olaraq adlandırdığı qavram var. Bəziləri həmyaşıdlara qarşı artan bağlılığı bir yetkinləşmə əlaməti olaraq görə bilər. “Əgər bu bağlanma, valideynlərə olan əsas bağın yerini alırsa, bu vəziyyət keçərli deyil”, deyir Mate. Bəs uşağınızı həmyaşıdları “ələ keçirərsə” nə edə bilərsiniz? “Onları geri qazanın”.

Qız on beş yaşında olarkən Matenin etdiyi şey bu idi. “Qızımı geri qazanmağa qərar verdim”, deyir. Bir münasibət tək tərəfli şəkildə nizamlana bilərmi? “Əsasən mənimlə vaxt keçirməklə elə də maraqlanmırdı, deyə etiraf edir Mate. Ancaq Mate onun yanında olmaq istəyir və qızı da çöldə yemək yemə fikrini sevirdi. Beləcə həftədə bir gün axşam yeməyinə çıxmağa başladılar. İllərlə bu yeməklərə davam etdilər. Zaman-zaman yeməklərin pis keçməsinə baxmayaraq,  növbəti həftə yenidən orada olduqlarını bildirir Mate. O axşam yeməkləri onlar üçün bir növ “müqəddəs yer” halına gəldi. Qızının tövsiyəyə ehtiyacı olduqda bunu atasına bildirməsi üçün illər keçdi. “Bu, lap əvvəldən onun etməsi lazım olan təbii bir şeydi”, deyir Mate, “Axır ki,oldu”.

Mate, “Uşaqlarınıza dayaq olun”u yazana qədər, kitabda bəhs edilən valideyn səhvlərinin hamısını şəxsən etdiyini deyir. “Həqiqətən hamısını etdim”.

Bu səhvlərdən bəziləri, –  istirahət cəzası vermək kimi-spesifikdir. Mate bu texnikəri “qorxuya  söykənən” üsullar olaraq görür və rədd edir. Digərləri arasında deyinmək, əsəbi və ya soyuq səs tonu istifadə etmək, qatı intizam anlayışına başvurmaq və ya uşaqlarınızla kifayət qədər zaman keçirməyə laqeyd yanaşmaq sayıla bilər.

Bəs valideynlər uşaqları ilə yenidən əlaqə yaratmaq üçün nə edə bilər? Mateyə görə işin açarı, təxminlərinizə əsaslanaraq yenidən bağ qurmaq və valideynliyi əldə olunması lazım olan bir mütəxəssis olaraq əks etdirən kitabları gözardı etməkdir. “O kitablar yararsızdır” deyir Mate

Bir valideynlik kitabının müəllifi tərəfindən gələn bu təklif gülməli kimi görünsə də, Mate, onun, və Neufeldin məqsədinin, gələn dünyagörüşlü hücumlar qarşısında “valideynlik instinktlərini təsdiq etmək” olduğunu deyir.

“Gecə ağlayan bir uşağı tək qoymaq, mənfi davranışlar sərgiləyən uşağı təcrid etmək kimi tövsiyələr, bir valideynin instinktlərini saymayan valideynlik təcrübəsi  nümunələrdir”, deyir Mate. “Analarla danışın və bunları edərkən necə etdiklərini görün. Bəli, edirlər. Amma özlərini necə hiss edirlər? Valideynlik mütəxəssisləri tərəfindən bir uşağın çarəsizliyi qarşısında öz daxili  səslərini eşitməzdən gəlmələri deyilir”.

Mövzunun özəyinə enərkən, instinktlərə dayanan valideynlik olduqca sabit görünür: Uşaqlarınızla kübar şəkildə danışın, qucaqlamağa hazır olun, onların yanında telefonunuzu çox istifadə etməkdən imtina edin, onlarla vaxt keçirin, yaxşı niyyətlərini təşviq edin. Təməl olaraq, özünüzü onlarla bir münasibət daxilində düşünün. “Valideynlik instinktlərinizə həqiqətən bağlısınızsa, bunları hərçənd edərsiniz”, deyir Mate. Ancaq uşaqlar böyüdükcə bu instinktləri izləmək bir yana, onların fərqinə varmaq belə çətinləşir.

Necə yenidən bağ qura bilərik?

Uşaqlarınızla bərabər olun: Oyandıqlarında, məktəbdən gəldiklərində, ailə yeməklərində, yatmağa getdiklərində onlarla zaman keçirin. Fərq yaradan şey, niyyət və fərqindəlikdir. İki dəqiqəlik bir zaman belə yenidən bağ qurmağınızı təmin edə bilər.

Dayanıqlığınıza nəzrət edin: Axşam yeməyi vaxtında çağırmaq və ya onlara mesaj göndərmək yerinə, yanlarına gedib onlarla danışın. Əgər buna sahib olduğunuzdan daha artıq enerji lazım olarsa; Mate bunun bir enerji problemi deyil, “bir dayanma problemi” olduğu söhbətində inadkardır.

Nəzarət etməyə çalışmayın, lderlik etməyə çalışın: Özünüzü daima uşağınızla bir çıxılmaz vəziyyətdə tapırsınızsa, “Mövzunu çətinləşdirməməyini daha yaxşıdır, çünki sadəcə mübarizə yaradarsınız”, deyir Mate və əlavə edir, “Nəzarət etməyin. Münasibətin yenidən inşası üçün çalışın”.

Mənbə: egitimpedia.com

Diareya – ishal, mədə-bağırsaq pozuntusu körpələr arasında çox geniş yayılmış vəziyyət olub, valideynləri çox narahat edib, dərhal tədbir görməyə vadar edir.

Diareyanın yaranmasının çox səbəbləri var. Uşağın qarnı ağrıyır, iştahı kəsilir, halsız olur, gündə 3-5 dəfə tualetə gedir.

Bagcam.az Medicina.az-a istinadən diareya zamanı hansı qidalanma və maye qəbulu rejimi seçilməsi barədə əsas məqamları təqdim edir.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, gündə diareya 3-5 dəfə tualetə getmək hesab olunur.

Kəskin diareya bir neçə gündən 1-2 həftəyə kimi, xroniki diareya isə 2 həftədən də çox davam edən haldır.

Pediatrlar tualetə getmə epizodlarına görə diareyanın təsnifatını belə təyin ediblər:

-2-5 duru stul – yüngül diareya
-6-8 dəfə stul – orta dərəcəli diareya
-10 və daha çox defekasiya ağır diareya

Körpələrin qida rejimi aylara görə dəyişdiyindən və müxtəlif sıyıqlardan, qarışıqlardan ibarət olduğundan onlarda diareya riski yüksəkdir.
Diareya sadəcə qarının getməsi, ishal deyil, o uşağın orqanizmində hər hansı problemin olmasına işarədir. Valideynlər diareyaya dırnaqarası baxmamalı, diqqətli olmalıdırlar.

Əgər körpənin bezini dəyişəndə orda çox bərk nəcis və çoxlu tünd, bulanıq maye görürsə, deməli, diareya başlayıb.
Duru nəcis qarında spazm və ağrılar verir, bu sancılar mədəyə kimi təsir edir.

Bu hallarda isə uşağı mütləq həkimə göstərmək lazımdır:

-Nəcisdə qara, qəhvəyi qalıqlar, qan
-Uşaq bütün günü yatır, gözünü açmaq istəmir
-Nəcisin rənginin çox qara olması
-Uşaq 7-8 saatdır sidiyə getmirsə
-Temperatur varsa

Bütün bu hallar orqanizmin su itkisi riski ilə üz-üzə qaldığını göstərir.

Necə müalicə olunur?

Maye qəbulu rejimini artırmalı. Peroral regidratasiya məhlulları həm içirilə bilər, həm sistem şəklində venaya vurula bilər.
Həkim qan, sidik, nəcis analizi təyin edir. Onun nəticəsinə əsasən diareyanın səbəbini tapmalıdır. Ondan sonra terapiya növü seçir.

Antibiotiklər diareyada effektiv deyil. Əksinə bağırsaq mikrolflorasını daha da pozur. Aptekdən özbaşına ishal əleyhinə toz, dərman almaq yolverilməzdir.

Qidalanma

Diareyalı uşağa banan, suda bişmiş yağsız düyü, suda bişmiş cücə əti, toyuq bulyonu, alma püresi, kök, suda bişmiş karfof, çuğundur verilə bilər.
Diareya zamanı uşaq orqanizmi çox faizdə natrium itirir. Ona görə uşağa duzlu kəsmik, duzlu ayran və ya azca duz həll olunmuş su verilməsi mütləqdir.
Əgər uşaq ana südü və ya süni qida qəbul edirsə, həkim müvəqqəti olaraq müalicəvi süni qidalar təyin edir.

Ola bilər diareya allergik mənşəli olsun. Qida allergiyası zamanı allergen ərzaqlar, yeməklər qidadan çıxarılır, laktozaya allergiya varsa, süd məhsulları verilmir.

Diareya pəhrizində bu qidalardan müvəqqəti imtina olunur: süd məhsulları, yağ, pendir, qızardılmış yemək, şəkərli qidalar, pirojna, konfet, paxlalılar, kələm, qazlı içkilər, meyvə şirələri.

Diareya tam aradan qalxdıqdan sonra tədricən əvvəlki qidalanmaya qayıdılır.

Susuzlaşma ölümə də səbəb ola bilər.

Sürətlə, massiv olaraq elektrolit, duz və maye itkisi orqanizmi susuzlaşdırır. Uşağın dərisi, ağzı quruyur, sidik ifrazı pozulur. Uşaq ağlayanda gözündən yaş çıxmır. Gözləri yumulur. Diareya vaxtında tədbir görülmədikdə uşağın vəziyyətini kritik həddə çatdırıb, onun hospitalizə olunmasına gətirib çıxarır. Bu hala yol verilməməsi isə valideyndən çox asılıdır.

Azərbaycanda çox anaların uşağı müəyyən dövrdən sonra şirinçaya alışdırması vərdişi getdikcə fəsadlarını göstərməkdədir. Mütəxəssislər uşaq orqanizmi üçün şəkərli çayın zərərli olduğunu bildirir.

Bagcam.az Medicina.az-a istinadən xəbər verir ki, həkim pediatr Abdullayeva Gülnar anaların körpələri şirinçaya öyrəşdirməsini ciddi səhv adlandırıb:

“Şirinçay və şirin su asan mənimsənilən karbohidratdır. Buna görə də uşaqlarda tez doyma hissi yaradır. Beləliklə balacalar lazımı qidalardan imtina edir. Ümumiyyətlə, uşaqlara 6 ayına kimi şirinçay vermək qəti qadağandır.

Ana südü 90% sudan ibarətdir. Ona görə də onlara şirin su verilməsinə ehtiyac görülmür. Amma uşaq əlavə qidalara keçdikdə, isti yay aylarında heç bir əlavə qatqı olmadan adi su verilə bilər”.

Bəs uşağa kəmşirin çay vermək olarmı? Xüsusən uşaq gecələr oyananda onu sakitləşdirmək üçün dərhal kəmşirin çay verməsinin səbəbi nədir?

“Şirin çayla kəmşirinin heç bir fərqi yoxdur. Ümumiyyətlə çay kalsium mübadiləsinə mənfi təsir göstərir. Uşaq müxtəlif səbəblərdən gecə yuxudan oyanıb ağlaya bilər. Acan uşağa şirin çay verib guya toxlaşdırmaq, sakitləşdirmək, sonradan uşağı şirin çaya öyrəşdirərək, gecələr təkrar-təkrar oyanmaların sayını artıracaq.

Xüsusən şirinçayla dolanan uşaqlarda çox kəskin iştahsızlıq olur. Valideyn müraciət edəndə deyir: uşağım heç nə yemir. Menyunu soruşuruq, araşdırırıq, sonda məlum olur ki, yemək yemirdi, ana da bir stəkan şirin çay verirdi.

Bir çox ana gecə yuxusuna haram qatmaq istəmir. Əgər gecə uşağa şirinçay versək səhər işdahsızlıq yaranır.
Uşaqlarda obezete, yəni piylənmə əmələ gəlməyə başlayar. Çünki onlar asan mənimsənilən karbohidratı orqanizmə daxil edir.

Şirinçay əmziklə əmizdirildikdə dişlərin çox tez çürüməsinə, kariesin əmələ gəlməsinə, süd dişlərinin vaxtından əvvəl düşməsinə səbəb olur. Bu da arzuolunmayan bir vəziyyətdir. Bu halda uşaq ağzında yeməyi yaxşı çeynəyə bilmir, çeynəmədən udulan qidalar isə mədədə problemlərə yol açır. Ümumiyyətlə nəinki gecə, gündüz də şirinçay tövsiyyə olunmur”.