Hələ əmin deyildim amma, hiss ediridim ki evimdə problem var. Qızlarım Şelbi, Jamey və oğlum Zakari orta məktəbdə oxuyurdu. Hələ uşaq idilər, oyun oynayırdılar, oyuncaqlarını sevirdilər. Amma həyatları müəyyən məşğuliyyətlərlə keçirdi. Bu da evimizdə ümumi mənzərə yaradırdı.

Məsələn, hələ balaca olan 12 yaşlı Jamey səhər tezdən 7-dən əvvəl oyanır, səhər yeməyindən sonra biraz dərs oxuyur və tələsik halda 7 saat davam edəcək dərsə hazırlaşırdı. Məktəbdən çıxdıqdan sonra birbaşa ya kamança dərsinə, ya da fubol məşqlərinə gedir, saat 6-da isə evə qayıdırdı. Daha sonra axşama qədər dərs marafonuna başlayırdı. Axşam saat 2-nin yarısı onu büzülmüş, saçları kitaba dağınıq halda dərs masasında görürdüm. Ertəsi gün oyanır və eyni şeyləri təkrarlayırdı. İndi bunu üçə vurun.

Uşaqlar hələ kiçik olanda həftə sonlarını ailəmizlə keçirirdik. Parklarda istirahət edir, muzeyləri gəzir, oyun oynayırdıq. Saatlarla kitab oxuyardıq. Şelbinin yazıçı olmaq istədiyini, Jameyin heyvanlara aşiq olmasını və Zakın atlet olmaq həvəsini görürdüm. Həftə içi demək olar ki, hər gün birgə ailəvi nahar edirdik.

Amma yavaş-yavaş başa düşürdüm ki həyatlarımız get-gedə bizə aid olmur. Həftəiçi axşamlar uşaqlar ancaq yemək yemək üçün gəlir, sonra yenidən saatlarla dərs oxumaq üçün gözdən itirdilər. Bəzən evimizəki yemək masası eyni ilə iş adamlarının masası kimi kitab-dəftərlə dolurdu. Həftə sonları is, əgər uşaqlar pianino çalmırlarsa, ya da futbol yarışlarına getmirdilərsə, dərs oxuyurdular. Məhəllədəki dostları ilə oyun oynamaq üçün çox az hallarda küçəyə çıxırdılar. Onsuz digər uşaqlar da hansısa proqrama məhkum olmuşdular.

Uşaqlarımı axırıncı dəfə nə vaxt oyun oynayarkən, nəsə düzəldərkən, xəyal qurarkən, istirahət edərkən, yeni oyunlar kəşf edərkən, ya da kimsə tərəfində məcbur olunmadan kitab oxuyarkən  gördüyümü demək olar ki, xatırlamıram. Kiçik “peşəkarlar” olmaqla o qədər məşğul idilər ki, uşaq olmaq üçün heç vaxtları yox idi. Eyni zamanda mənim də, həyat yoldaşımın da istədiyimiz kmi valideyn olmaq üçün vaxtımız yox idi.

Ən pisi də odur ki, mən dərk edirdim ki, bu bitmək bilməyən tələblər uşaqlarn sağlamlığı bahasına başa gəlir. Jami baş ağrılarından, qarın ağrılarından və davamlı olaraq yuxulu olmaqdan əziyyət çəkirdi. Bütün bunları məktəbdəki sıxıntılarla əlaqələndirirdi. 12 yaşının olmasına baxmayaraq gecə bəzən məndən də gec yatırdı. 8 yaşlı Zakinin də eyni zamanda baş ağrıları başlamışdı.

İnanın ki, uşaqlarımın gələcəkdə uğurlu inan olmasını istədim. Yüksək nəticələr göstərməsi, maraq dairələrinin inkişaf etdirilməsi və universitetdə, həyatda uğurlu olmaları üçün lazım olacaq bacarıqları əldə etmələri üçün çalışdım. Amma əvvəllər hər şeylə maraqlanan qızlarım ailə həyatından özlərini uzaqlaşdırıb çalışqan “arı”lara çevrilir və bir zamanlar şən, qayğısız biri olan oğlum riyaziyyatdan hansısa məsələni həll edə bilmədikdə özünü pis hiss edib ağlayırdı. Belə olduqda, bu təziqin onlara ziyan verib-vermədiyi ilə maraqlanmağa başladım.

Bu narahatçılığı keçirən bir çox valideynlə tanış oldum… Uşaqlarınızın hər şeyi dərindən öyrənməsini istəyirsiniz. Buna görə də onları dərs oxumağa məcbur edirsiniz. Öz maraq dairələrini ikişaf etdirmək üçün onlara fürsət vermək istəyirsiniz, bəlkə də sizin uşaqlıqda sahib olduqarınızdan daha yaxşı fürsətlərə sahib olmaqların istəyirsiniz. Buna görə də, onları hansısa idman və ya incəsənət kursuna yazdırırsınız. Düşünürsüz ki, düz eləmisiniz. Sonra hiss edirsiniz ki, həyatınız dəyişib.

Ailəmiz üçün bu mənasız yarış orta məktəbdə başladı. Dördümüz bir yerdə Şelbinin məktəbdəki qabiliyyət yarışına getdik. Şelbi şeir oxumağa qərar vermişdi və çox həyacanlı idi. Həmin qabiliyyət yarışından gözləntilər çox yüksək idi. Beş yaşlı uşağın hansısa qeyri-adi bacarıqlarının olmasnı gözləyirdik. Çıxışı isə belə idi: gimnastik hərəkətlər, pianinoda və kamançada maraqlı ifa. Bunların hamısı kiçik sənətçilər tərəfindən peşəkarlıqla nümayiş olunurdu. 8 yaşlı Jami elə həmin dəqiqə bizdən kamança dərslərinə gedib getməyəcəyini soruşdu. Bu fikrin maraqlı olduğunu deyib “Hə” cavabı verdik. Bundan sonra illərdir davamlı olaraq “Hə” dedik. Qızların ikisi də kamança və futbol dərnəyinə yazıldı. Şelbi 4-cü sinifdə riyaziyyatdan çətinlik çəkəndə sinif yoldaşlarının çoxunun xüsusi müəllimlə hazırlaşığını öyrəndim. Bu zaman 4-cü sinif şagirdinin niyə riyaziyyatdan əziyyət çəkdiyini fikirləşmək yerinə, özünə inamı artsın deyə onu özəl dərsə yazdırdım. Bacı-qardaşları da bu hərəkəti təkrarladı.

Uşaqların hər il gərgin proqramları, dərs yükləri artdıqca, evimizin içində bir gərginlik yayılmağa başladı. Mən başa düşürdüm ki, oxumaq vacibdir. Bir ana olaraq uşaqlarımın dərslərinə nəzarət etməyin və qiymətlərini yoxlamağın mənim borcum olduğunu bilirdim. Bunu qəbul etdim, özüm kömək edə bilməyəndə də, xüsusi müəllimlərin dəstəyini təmin etdim. Uşaqlarıma iradə və özünə inam duyğusunu aşılamaq istədim. Çünki bu bacarıqların onlara həyatın çətinliklərdində kömək olacağına inanırdım.

Özfəaliyyət tarixçəmə baxaraq həddən artıq çalışmağın nəticəsini daha tez görməli idim əslində. Anam atamla boşandıqdan sonra 4 uşağını balaca bir evdə böyütdü. Anamın yaşadığı maddi problemləri gördükdə sərbəst olmaq barəsində daha qərarlı olurdum. Beləcə, hüquq təhsilimi qarşılamaq üçün süfrəçi işləməyə başladım. Həm işimi öyrənmək, həm də maliyyə vəziyyətimin yaxşı olması üçün Wall Streat-da hüquq firmasında işə düzəldim. Bəzən günlərlə ofisdən çıxmırdım. Sonda həyat yoldaşm işini dəyişdiyinə görə köçdük və mən bu işgəncədən xilas oldum. Daha sonra, nisbətən az vaxt tələb etdiyi üçün məsləhətçi kimi faliyyət gösətdim.Yaşıllıq içində bir yerə köçdük və mən ailəm üçün daha sağlıqlı bir həyat xəyal etməyə başladım.

Mən indi başa düşürəm ki, qızlarımın məktəbə başlaması ailəmin uğurun köləsinə çevrilməsinin başlanğıcı idi. Jaminin kamança dərsləri həftədə günlük dərs marafonuna, qrup məşqlərinə döndü.  Maraq üçün başladığı futbol həftədə 5 günlük məşq proqramına və evdən saatlarla uzaq məsafədəki turlara çevrildi. 8 yaşlı Zak belə, futbola və pianinoya başladı. Ailəlikcə bir dərsdən digər dərsə qaça-qaçda demək olar ki, naharımzı maşınlarda edirdik. Evə döndükdə isə uşaqların həmişə yerinə yetirməli olduğu tapşırıqları olurdu. Müəllimlər və məşqçilər də heç vaxt daha azını gözləmirdilər. Belə olduqda nəsə kəşf etmək üçün nə vaxt qalırdı, nə də imkan.

Mənə gəldikdə isə… Öz işlərimi bitirmək üçün səhər tezdən yuxudan oyanıb axşam gec saatlara qədər oyaq qalırdım. Gündüzlərim isə uşaqların məşğuliyyətlərini və tapşırıqlarnı idarə etməklə keçirdi. Valideynlərdən gözləntilər də uşaqlardan gözlənilənlər qədər imkansız şeylər idi. Həm bütün bunları bacarıb, həm də öz fiziki, ruhi sağlamlığımıza necə qayğı göstərə bilərik?

Bizdən ”Necəsən?” sualını soruşan hər kəsə özümdən asılı olmayaraq “Doğrudan da çox yorğunuq” cavabını verirdim. Görəsən, başqa hamının uşağın hər şeyin öhdəsindən daha asanlıqla gəlirdi ya necə? Heç kim əksini demirdi. Biz də yorğun həyatımıza davam edirdik.

Uşaqlarımıza bilmədən çox təziq etdiyimizin fərqinə vardıq, əslində uşaqların da özlərinə çox yükləniklərini gördüm. Ətrafları hədsiz gözləntilərlə dolu idi. Dostlarının göstərdiyi təsiredici nümunələr, məktəblər tərəfindən müəyyən edilən standartlar. Digər valideynlərdən eşitdikləri narahatlıq dolu suallar və televizorda gördükləri zəngin həyatın işıldayan görüntülər.