“Uşağı döymək problemi həll etmir, əksinə çoxlu problemlər yaradır”
“Azərbaycanda psixi xəstəlik sözü müəyyən mənfi mənalara yozulur. Psixi xəstəlik çox geniş spektrə yayılmış bir məfhumu ifadə edir. Bəsit bir qorxudan tutmuş, ağır problemə, ruhi xəstəliyə qədər spektrdə yayılan problemlərin hamısı psixi xəstəlik sayılır. Duyğu, düşüncə və davranış üçbucağının hər hansı problemi psixi xəstəlik hesab oluna bilər. Bunun içində fobiyalar, depressiyalar, inkişaf problemləri, zehni, mental inkişaf qüsurları, ünsiyyət, nitq problemləri çox geniş spektri əhatə edir”.
Bunu APA TV-nin “Öncə sağlıq” proqramında uşaq psixiatrı, uzman doktor, Azərbaycan Tibb Universitetinin Psixiatriya Kafedrasının əməkdaşı İkram Rüstəmov deyib.
İ. Rüstəmov bildirib ki, əslində psixi xəstəlik ruhi xəstəlik mənası daşımır, psixi xəstəliyin ruhi problem olduğunu düşünmək yanlışdır:
“Təəssüf ki, hələ də psixi xəstəliyin olması ayıb kimi qarşılanır. Dünyanın hər yerində, psixi xəstəliklərin damğalanma prosesi var. Dünya təbabət qurumları buna qarşı işlər aparırlar. Həmin uşaqları damğalanmaqdan qurtarmaq üçün, cəmiyyətə adaptasiyası üçün çox ciddi elmi və praktiki proqramlar işlənilir, işlər görülür. Çox təəssüf ki, bizim ölkəmizdə bu məsələ hələ də aktual olaraq qalır. Bir evdə bir psixi xəstə uşağın olması faciə kimi qiymətləndirilir. Bu hal ətrafdan gizlədilir, həkimə müraciət olunması yubadılır. Və təbii ki, bunun da müəyyən fəsadları özünü büruzə verir”.
Mütəxəssis deyib ki, uşaq və yeniyetmələrdə psixi problemlər çox geniş səpgidədir.
Onun sözlərinə görə, ilk 3 yaşa qədər olan uşaqlarda daha çox inkişaf qüsurları ilə bağlı müraciətlər olunur. Bəzən bir yaşa qədər olan uşaqlarda da psixi problemlərə rast gəlinir: “Adətən belə bir düşüncə var ki, bir yaşa qədər olan uşaqlarda nə problem ola bilər? Amma ola bilər. Məsələn, biz uşağın anasını itirməsi, anadan uzaqda qalması ilə bağlı depressiya diaqnozu ilə qarşılaşa bilərik. Bir-üç yaşda autizm başqa olmaqla inkişafda və ünsiyyətdə yaranan müəyyən problemlərlə qarşılaşmalar ola bilər”.
Hazırda həm də autizmlə, digər ünsiyyət problemləri ilə daha çox üzləşildiyini deyən İ. Rüstəmov deyib ki, uşaqların ünsiyyət vərdişlərinə ciddi diqqət yetirmək lazımdır.
Mütəxəssis onu da vurğulayıb ki, autizm hələ dünyanın sonu demək deyil.
Onun sözlərinə görə, autizm 1-3 yaşlarda aşkarlanarsa, reabilitasiya intensiv gedərsə, 30 faiz hallarda problem tam aradan qalxır. 70 faiz hallarda isə bu müdaxilə olarsa, o zaman çox ciddi irəliləyişlər qeydə alınar: “Autimzli uşaqların cəmiyyətdə yer tutmaları mümkündür, yetər ki, vaxtında aşkarlansın, vaxtında tədbir görülsün. Dərman verək, autizmli uşaq sağalsın deyə yanaşma yoxdur. Bu, yanlış təsəvvürdür. Hərtərəfli, bir neçə qrup mütəxəssislərin intensiv məşğələləri ilə bu uşaqları vəziyyətdən çıxarmaq mümkündür”.
Vaxtında aşkarlandıqda inkişaf problemlərinin qarşısını almağın mümkün olduğunu açıqlayan psixiatr deyib ki, ilk üç yaşa qədər problem varsa, zamanında edilən müdaxilənin 6-7 yaşdan sonra edilən müdaxilədən qat-qat çox müsbət təsiri olur: “Ona görə də problemdən şübhələndikdə həkimə müraciəti gecikdirmək olmaz.
Bizdə əhali arasında dırnaqarası möhkəmlənmiş fikirlər var. Məsələn, xalq arasında oğlan uşaqlarının gec danışması ilə bağlı çox yanlış təsəvvür mövcuddur.
Ya da ailədə kimsə gec danışıbsa, onun uşağı da gec danışanda gözləyirlər və deyirlər ki, eybi yoxdur, danışacaq. Ya da üç yaşa qədər olan uşaqlar yeməyini yemirsə, ağlayandırsa, onun başını qatmaq üçün televizor qarşısında qoyurlar, telefon, planşet verirlər. Müəyyən videolara, oyunlara baxmasına şərait yaradırlar. Bunların hamısı çox ciddi inkişaf qüsurlarına gətirib çıxara bilər.
Genetik olan qüsurları bir tərəfə qoysaq, günümüzdə digər çox yayılmış bu tip qüsurlar qarşımıza çox gəlir”.
Həkim nitqi açılana qədər uşaqları elektron əşyalardan uzaq tutmağın vacib olduğunu vurğulayıb.
İ. Rüstəmov daha sonra bildirib ki, ana ilə kontaktı çox olmayan, tez-tez dayə, dəyişdirən, elektron avadanlıqlara meylli uşaqlarda özünə qapanma və s. problemlər yaranır: “Özünə qapanma, autizmə bənzər simptomlar özünü büruzə verir. Ana-uşaq kontaktını bərpa edəndən sonra bu halların tamamilə aradan qaldırılması mümkündür”…
Psixiatr uşaqlara qarşı zor tətbiq etməyin, onları döyməyin yanlış addımlar olduğunu qeyd edərək, “uşağı döymək problemi həll etmir, əksinə ikincili problemlərə yol açır”, – deyə bildirib.
Bagcam.az “İndigo” uşaq bağçasının loqopedi Mədinə Əliyevanın məqaləsini təqdim edir:
Həkim, qohumlar yaxud dostlarınız uşağınız olan bütün bu davranışların keçid dövrünün əlamətləri olduğunu desələr də, siz bununla razılaşmırsız. Keçid dövrünün uzun çəkdiyini və davranışların daha dağıdıcı olduğunu düşünürsünüz.
Bagcam.az Aile.lent.az istinadən həkim Şəhla Rüstəmovanın məqaləsini təqdim edir.
Respublikanın baş pediatrı Nəsib Quliyev bildirmişdi ki, cari ildə keçirilmiş icbari dispanzerizasiya zamanı uşaqlar arasında helmintozun (qurd xəstəliyi) geniş yayıldığı müşahidə olunub. Bəs helmintoz nədir? Əlamətləri və fəsadları hansılardır? Pediatr Vaqif Qarayev Aile.lent.az-ın oxucularına xəstəlik haqda geniş məlumat verib.
Bagcam.az Aile.lent.az-a istinadən həkim Şəhla Rüstəmovanın məqaləsini təqdim edir.
Heyvanlarla birlikdə yaşamağın insan sağlamlığına bir çox faydası olduğunu bilirik. Bəs kiçik yaşdan etibarən pişiklərlə birlikdə yaşayan, onlarla böyüyən uşaqları necə bir gələcək gözləyir? “Kedici” jurnalı rəhbəri doktor Tarkan Özçetin, 5 yaşına qədər pişiklərlə böyümüş uşaqların necə və niyə sağlam olduğundan yazdı: Sağlam nəsillərin zəmanəti pişiklərdir. Heç unutmaram, illər əvvəl kilinikama pişik sahibi olmaq üçün yoldaşı Ankarada diplomat olan hamilə bir amerikalı xanım gəlmişdir. Hansı ki, çoxumuzun həyatında ən az bir dəfə şahid olub gözlərinə inanmadığı, yerə düşən əmziyi bir başa körpəsinin ağzına verən o məsuliyyətsiz, qərbli analardan biridir. Əminmisiniz deyə soruşmuşdum, istər-istəməz . İndiyə qədər deyil, niyə hamiləliyin son dövründə evlərinə pişik almaq istəyirdilər? Ağlım kəsmirdi. Doğulacaq körpəmin sağlamlığı üçün demişdir. Həkimi məsləhət görmüş, doğuşdan əvvəl evdə mütləq pişik və ya it olmasını söyləmişdir. Bizdəki çox həkimlər (hələ o illərdə) uşaqların sağlamlığı üçün buna şiddətlə qarşı çıxarkən, evdə olan iti pişiyi uzaqlaşdırılmasını istərəyəkən necə olur, başqa bir həkim belə bir məsuliyyətsizlik edə bilirdi? Məgər bir bildikləri varmış: “Gigiyena hipotezi” həddən çox gigiyenik mühitin və bu gigiyenanı təmin etmək üçün istifadə edilən məhsulların həm özümüz, həm də pişiyimiz üçün nə qədər təhlükəli olduğunu qeyd etmişdim. İndi bu gigiyena tutqusunun, insanlarda xüsusilə uşaqlarda, təxmin belə edə bilməyəcəyiniz qədər qalıcı sağlıq problemlərinə səbəb ola biləcəyini anlatmağa çalışacayıq. İmmunitet sistemi və ya vücudun müdafiə sistemi, adı nə olursa olsun, bu sistemin vəzifəsi, vücudumuza təhdid ola biləcək və xəstə edə biləcək bütün amillərə (bunlar bakteriya, virus, göbələk, parazit, hətta xərçəng hüceyrələri belə ola bilir) qarşı qorumaq və savaşmaqdır. İmmunitet sistemi inkişaf etmiş bir fərdin elə də asan xəstələnməyəcəyi çox dəqiq söylənə bilər. Bu sistem həyatın ilk günlərindən hətta ana bətnində inkişaf etməyə başlayır və inkişafının böyük bir hissəsini (bura çox vacibdir) 5 yaşına gəldiyində tamamlayır. Yəni doğuşundan 5 yaşına gələnə qədər yaxşı bir inkişaf göstərən immun sisteminə malik uşaqlar, ömrü boyu elə də asanlıqla xəstə olmurlar. Elə isə canımızdan çox sevdiyimiz uşaqlarımızın bu sistemlərinin inkişafı üçün nəyə ehtiyacları var? Cavab çox sadədir, amma bir o qədər də təəccüblüdür: Mikrob. Bəli səhv oxumadınız, 0-5 yaş arasındakı körpələrin, daha sonrakı həyatlarının bütün mərhələlərinə müsbət təsir edəcək sağlam bir immunitet sisteminə sahib olmaları üçün mikroblarla təmasda olmaları, tanış olmaları və onlarla mübarizə aparmaqları lazımdır. Bu olmazsa nə olar? Açıq demək lazımdırsa bu sistemin ağlı qarışır. Tanımadığı, bilmədiyi mikrobların əvəzinə savaşacaq başqa şeylər axtarır. Məsələn, polenlərə (çiçək tozu) həvəs göstərir. Nəticə: Allergiya. Mikrobsuz, təmiz mühitdə böyüdülən bu fərdlər ağıla gələ biləcək hər şeyə allergiya və sonrasında astmaya yoluxa bilir.