Uşaqlarınızın riyazi təməlləri anlamaları bəzən çətin olur. Öyrənmə müddətini oyun vəziyyətinə gətirə bilərək, uşağınızın riyaziyyatı öyrənməsini asanlaşdıra bilərsiniz. Sizə toplama və çıxmada uşaqlarınıza kömək edəcək riyazi oyunları təqdim edirik:

Termometr ilə sayma

Domino daşları ilə riyaziyyat

Alma ağacı

Meyvələri sayma

Barmaq ilə sayma

Uşağın xəstələnəcəyini əvvəlcədən bilmək mümkün deyil. Tamamilə sağlam uşaq 2 dəqiqə sonra qızdırmadan od tutub yana bilər. Belə olduqda necə davranmaq lazımdır? Uşağın qızdırmasını endirmək lazımdır, yaxsa gözləmək?

Bagcam.az Medicina.az-a istinadən bildirir ki, qızdırma infeksion xəstəliyin qarşısını almaq məqsədilə lazım olan maddələrin sintezinin artırmaq üçün beyində yaranan siqnaldır. Virusların ən başlıca düşməni olan interferon zülalının səviyyəsi birbaşa olaraq bədənin temperaturundan asılıdır. Başqa sözlə, orqanizmin temperaturu nə qədər yüksək olarsa, sözügedən təbii dərman maddəsi daha çox sintez olunur.

Temperaturu necə aşağı salmaq olar?

Biz uşağın temperaturu artan kimi onu dərhal aşağı salmağa çalışırıq. Amma bu, düzgün deyil. Belə olduqda orqanizm özü xəstəliyə qalıb gələ bilmir.
Bilmək vacibdir: qızdırma salan dərmanlar uşağın temperaturu olanda yox, onun ümumi vəziyyəti pis olduqda verilməlidir!

Qızdırmanı nə vaxt salmaq lazımdır?

Bəzi uşaqlar 39°-də özlərini yaxşı hiss edir, bəziləri isə 37,5°-də yataqdan qalxa bilmirlər. Burdan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, hər uşağın özünün səddi var və onu keçərək risk etmək lazım deyil. Əgər temperatur 39,5°-ə qədər artıbsa o zaman fəaliyyətə keçmək lazımdır.

Temperatur 40,0°-yə yaxınlaşdıqda aşağıdakılar hallar baş verir: metabolizm və oksigen istifadəsi sürətlənir, bədən maye itirməyə başlayır, ürək və ağciyərlər üçün əlavə gərginlik yaranır.

Əsas olaraq qıcolma sindromunu nəzarətdə saxlamaq tələb olunur. Əgər temperatur fonunda febril qıcolmalar başlayıbsa, o zaman uşağa qızdırma salan dərman vermək lazımdır. Bu vəziyyət 3 aylığa qədər olan uşaqlara aid edilir.

Uşağın temperaturu artan zaman onun bədəninin maksimum olaraq istilik itirməsini təmin etmək lazımdır. Bunu isə yalnız 2 yolla etmək mümkündür: tər və nəfəs vasitəsilə.

Uşaq yatan otaqda sərin hava (17–20 °С) olmalıdır. Amma bununla belə uşağı isti geyindirməlisiniz. Üstünə ədyal örtün. Çoxlu maye (hər kq-a 50-100 ml) içirin.

Qızdırmanı salmaq üçün uşağa yaxşı olardı ki, sirop içirəsiniz və ya rektal şam qoyasınız. Sirop 15-20 dəqiqəyə öz təsirini göstərir. Amma onun tərkibinə ətirləndirici, rəngləyici kimi bir sıra kimyəvi maddələr daxildir. Rektal şamlar isə 40–50 dəqiqə sonra təsir edir və effektini uzun müddət saxlayır. Əgər uşaqda ürəkbulanma və qusma varsa o zaman bu şamlardan istifadə etmək məsləhətdir. Şamlar defikasiya aktından sonra qoyulmalıdır.

Qızdırması olan uşağa qətiyyən spirt və sirkə ilə kompres etməyin. Çünki körpənin həsas dərisi bu maddələri özünə çəkə və zəhərlənmə verə bilər.

Child Development jurnalında yayımlanan bir araşdırma müəllimlərdə müşahidə edilən  8 açar davranışın keyfiyyətsiz bağça qrupu ilə mükəmməl bağça qrupu arasında fərq yarada bildiyini göstərib.

Amerikanın Vanderbilt Univesitetindən bir qrup tədqiqatçı bu davranışların işə yaradığını sübut edəcək datanı toplamaq üçün tam 2 ilini sərf edib. Baş tədqiqatçı Dale Farran bu layihənin 2015-də xəyal qırıqlığı yaradan əvvəlki araşdırmanın nəticəsi olduğunu deyir.

Vanderbilt Universitetinin Peabody Araşdırma Mərkəzində müdir köməkçisi olan Farran “Keçən üç ildə “Bu vəziyyəti necə düzəldə bilərik?” sualını hər gün düşünürdüm. Yalnız “Biz bu nəticələri əldə etdik,” demək mənim üçün kifayət deyildi. Sadəcə “Bu nəticələri əldə etdik”mi deyərsiniz, yoxsa bunu düzəltmək üçün bir şeylər etməyəmi cəhd edərsiniz?” deyir.

Tədqiqatçılar Nashville-dəki üç fərqli məktəbəqədər təhsil mərkəzində direktorlar, müəllimlər, təlimçilər ilə bir araya gəldilər. 26 bağçadan müəllim davranışı və şagird uğuru üzərinə datalar topladılar. İştirakçı müəllimlərin hamısı məktəbəqədər təhsil mövzusunda savadlı və diplomlu idi, K-12 müəllimləri ilə eyni maaşı alırdılar. Hər sinifdə bir köməkçi vardı. Siniflərdə maksimum 20 şagird olurdu. Araşdırma 2014-dən 2016-a qədər iki il ərzində davam etdi və cəmi 840 şagird təhlil edildi.

Budur, Məktəbəqədər Təhsil Mərkəzi tərəfindən hazırlanan  “Sehrli 8” adlandırılan o siyahı:

1. Keçid vaxtlarını azaldın. Bir oyundan digərinə keçərkən xərclənən zaman şagirdlərin bilmədiklərini öyrənmədiyi və neqativ davranışlar sərgilədiyi zamandır.
2. Təhsil səviyyəsini inkişaf etdirin. Uşaqlara açıq, davamlı suallar soruşmaq onlardan öyrəndikləri üzərinə düşünməklərini, ya da bildikləri üzərinə təxminlər aparmaqlarını istəmək həm yaddaşlarını gücləndirər, həm də ibtidai sinfə daha yaxşı hazırlanmasına kömək edər.
3. Pozitiv mühit yaradın. Müəyyən davranışlarını qınamaq əvəzinə, pozitiv bir dil istifadə etmək uşaqların özlərini idarəetmək bacarıqlarını tənzimləmək üçün müsbət təsirə malikdir.
4. Müəllimlərin uşaqları dinlədiyi vaxtı artırın. Araşdırmalara görə, müəllimlər şagirdlərini dinləməyə daha çox vaxt ayırdığı zaman şagirdlər riyaziyyat mövzularını, hərfləri və kəlmələri daha yaxşı başa düşürlər. Bundan əlavə, daha çox fikir bildirən uşaqların daha güclü özünü idarəetmə bacarıqları və söz bazaları olur.
5. Ardıcıl tədbirlər planlayın. Uşaqlar puzzle düzəltmək, ya da mesaj yazmaq kimi məntiqi ardıcıllıqla oyun fəaliyyətlərində olduqda dərin düşünməyə məcbur olurlar. Bu halda da problem həll etmək bacarıqları inkişaf etmiş olur.
6. Uşaqları öz aralarında əməkdaşlığa təhrik edin. Yaşıdları ilə daima birlikdə işləyən uşaqlar sinif daxili fəaliyyətlərə daha çox qatıldılar və daha yaxşı dil bacarıqlarına malik idilər.
7. Uşaqların iştirakını təşviq edin. Uşaqlar bir tədbirə aktiv olaraq qatıldıqları zaman oxuduqlarını başa düşməkdə, kəlmə öyrənməkdə və riyazi məsələlərdə daha uğurlu olurlar
8. Riyazi anlayışlarını inkişaf etdirəcək fürsətlər yaradın. Çox çətin riyaziyyat məsələləri həll etməyə çalışan və riyazi anlayışları müzakirə edən uşaqlar ibtidai sinfə daha yaxşı hazırlanmış olurlar və daha uşaq yaşlarından riyaziyyatla bağlı uğurlar əldə etmək üçün kifayət qədər yetişmiş hala gəlirlər.

Farran bu 8 anlayışın tətbiqini inkişaf etdirməyə xeyli güc və məntiq sərf edir. Siyahı 3 məktəbəqədər təhsil mərkəzində daha müasir müəllimlər və təhsil sistemi üçün istifadə olunur.

Mənbə: egitimpedia.com

Royal College Pediatr və Uşaq Sağlamlıq Bölümü tərəfindən yayımlanmış yeni araşdırmada ekran zamanının zərərli olduğuna dair çox az sübut olduğu irəli sürülərək ekran başında keçən vaxtın azaldılmasına gərək olmadığı bildirilib. Ancaq bu tövsiyədən ötrü ölkədəki bir çox valideynin xəyal qırıqlığı yaşadığını bildirərkən İngiltərənin uşaq haqları komissiyası prezidenti Anne Longfield də valideynlərin daha çox köməyə ehtiyacı olduğunu açıqlayıb.

14 yaşında bir oğlu olan Andy bu tövsiyənin onu nə qədər hüsrana uğratdığını açıqlayanlardan biridir: “Ekran zamanının məktəb performansına və fiziki fəaliyyətlərə zərər verdiyindən və təhlükəli dərəcədə bağlılıq yaratdığından adım kimi əminəm. Oğlumun ekran zamanına Cümə – məktəbdən sonra və Şənbə günləri olmaq üzrə azaltmaq məcburiyyətində qaldığım üçün məktəb fəaliyyətlərinə fokuslana bilmirdi. Evə gələndə ilk etdiyi şey Xbox-a yönəlmək olurdu. Bir az deyindikdən sonra bu vəziyyətlə üzləşdi və bundan sonra ardınca məktəb fəaliyyətində yüksəliş gördük”.

Ailənizin ekran başında keçirdiyi müddət nəzarətdən çıxıb?

Royal College Pediatriya və Uşaq Sağlamlıq Bölümü ailələrin ekran zamanının uşaqlarına mənfi təsirləri olub-olmadığını dəyərləndirmələri üçün sual siyahısı yayımlayıb:

• Ailənizin ekran vaxtı nəzarət altındadır?
• Ekran istifadəsi ailənizin etmək istədiklərini əngəlləyirmi?
• Ekran istifadəsi yuxu rejiminizi pozur?
• Ekran başında vaxt keçirəndə bir şeylər yemək istəyinizi idarə edə bilirsiniz?

Bəs valideynlər ekran zamanının uşaqlarının həyatına mənfi təsir etdiyini düşünürlərsə, nə etməlidirlər?

Limitlər qoyun

Anna Longfieldin ekran vaxtını tənzimləmək üçün verdiyi məsləhət bunlardır:

• Bəzi sərhədləri müəyyənləşdirin. 9 yaşındakı bir uşağın cəmiyyət içində, küçədə tək başına gəzməsinə icazə verməzdiniz, elə deyilmi? Telefon istifadəsi üçün də eyni şey tətbiq olunmalıdır. Əgər bir uşaq erkən yaşlardan ağıllı telefon sahibi olursa, siz də onun yerinə potensial təhlükələrə qarşı gözdə-qulaqda olun.
• Əgər ekran vaxtı yuxuya, yemək masasındakı söhbətə, yemək tərzinə və idman vərdişlərinə təsir edirsə, uşağınızla sövdələşmə edin. Misal üçün telefonların masada, ya da yataq otağında, səhər yeməyindən əvvəl və ya ev tapşırıqları bitənə qədər istifadə edilməməsi ilə bağlı qaydalar qoya bilərsiniz.
• Öz istifadənizi də nəzarət altında saxlayın, valideynlər hər zaman nümunəvi davranışlar sərgiləməlidirlər.

“Görünüşünə fokuslanmaq miskinliyə səbəb ola bilər”

Uşaq və yeniyetmə ruh sağlamlığı üzrə mütəxəssis psixoloq Dr. Tara Porter bir terapevt və valideyn olaraq, ekran istifadəsinin onu narahat etdiyini deyir: “Qız uşaqları erkən yaşlardan etibarən bu girdaba qapılırlar. Üz-üzə deyilən normal sözlər virtual aləmdə onlar üçün daha sərt olur. Bu vəziyyət getdikcə artım göstərir. Xarici görünüşə fokuslanmaq məmnuniyyətsizliyə və miskinliyə yol aça bilər”.

Porterin məsləhətləri bu istiqamətdədir:

• Uşaqlarınız 16 yaşına gələnə qədər bütün avadanlıq istifadəsini nəzarətiniz altında saxlayın.
• Cihazlara əlçatanlığını məhdudlaşdırmaq üçün uyğun tətbiqlərdən istifadə edin.
• Qabaqdan gəlmişlik edin – uşağınızı cihazla təmin etməzdən əvvəl onun qarşısına qaydalar qoyun.

Ekran zamanını azaltmaq üçün texnologiyadan istifadə edin

Son olaraq, müxtəlif proqramlarda nə qədər vaxt keçirildiyini hesablayan bir çox proqram və Apple, Google, Facebook tərəfindən təqdim edilən tətbiqlər mövcuddur. Bunlardan bəziləri valideynlərin kəskin məhdudiyyətlər qoymaqlarına kömək edərək internetə çıxışın, proqramların müəyyənləşdirilən zamanda bağlanılmasına imkan verir.

Mənbə: egitimpedia.com