Dünyanın bəzi ölkələrində (xüsusən, Amerikada) bir inanc var: hələ ibtidai sinifdən uşaqlara oxumağı, yazmağı, hecalamağı öyrətməyə başlasaq, həyata yaşıdlarından bir addım öndə başlayarlar. Uşaqlarımızı erkən yaşda oxumağa məcbur etməyin onları daha uğurlu edəcəyini düşünürük.
Amma işlər bu cür irəliləmir, hətta bu, uşaqlar üçün zərərli belə ola bilər.
Niyə?
Uşaqların oxumaq, yazmaq və hecalamağa yönəldilmiş nevroloji yolları erkən yaşlarda yaranmır. Yəni bunun üçün lazım olan bazaya sahib deyillər. Uşaq inkişafında nələrisə gözardı etmək, qısa yoldan və ya tez-bazar həll etmək olmaz. Bunların heç biri işə yaramır.
3-7 yaş arasında, əsasən, beynin sağ tərəfi inkişaf edir. Beynin sağ tərəfi sözləri oxumağın reallaşdığı yer deyil. Sağ tərəf şəkilləri görür və bir hekayəni anlamaq, beynimizdəki “film”i yaratmaq üçün zehni görüntüləri istifadə edir. Beynin sol tərəfi isə kəlmələri oxuduğumuz yerdir və kəlmələri hərflərinə görə kodlamağımıza və fonetik olaraq səsləndirməyimizə kömək edir. Doğru kəlmə oxumaq forması budur.
Uşaqları oxumağa məcbur etdikdə onlara sözləri səsləndirməkdənsə, kəlmələrin nəyə bənzədiyini əzbərlətməyə çalışırıq. Bu, doğru oxumaq üsulu deyil. Həm də uşaqlar sözlərin formaca nəyə oxşadığını əzbərləməyə fokuslandıqlarında, beyinlərindəki “filmi” yaratmaq üçün sağ beyinlərini istifadə etmirlər. Bu da onlara oxuduqlarını qavramada çətinlik yaradır.
Xahiş edirəm, məni səhv başa düşməyin, yaxşı oxucu olmağın və oxumağa çox vaxt ayırmağın önəmli olduğunu mən də düşünürəm. Oxumaq bacarığı, çox böyük ehtimalla, cəmiyyətimizdə öyrənilən ən önəmli bacarıqdır, amma oxumağı öyrənməyə gedən yol, ümumi nəticənin əksinə, daha fərqli bir yoldur. Uşaqları oxumağa nə qədər erkən başlamağa məcbur etsək, ibtidai sinifdə uğurlu olmaqları üçün ehtiyacları olan “zəhmətsiz oxumaq” bacarığını qazanmaqları onlar üçün o qədər çətin ola bilər.
Bəs bu vəziyyəti necə düzəldə bilərik?
Yavaşlayın. Qoyun uşaqlar bədənlərini istifadə etsinlər və bol-bol tarazlamaq bacarığı tələb edən oyunlar oynasınlar. Bundan əlavə, onlara bol-bol kitab oxuyun. Onlara nə qədər çox kitab oxusanız, özlərini rahat hiss etdikləri bir yerdə zehni canlandırma bacarıqlarını bir o qədər təcrübə edə bilərlər. Onlara kitab (xüsusən, yanıltmaclar) oxuduğunuzda kəlmələr arasındakı ən kiçik fərqlilikləri belə hiss etmək məsələsində qulaqlarını hazırlaşdırarlar. Gələcəkdə hərflərin səslərini öyrənəndə, kəlmələri səsləndirəndə və hecalayanda bu, onların çox işlərinə kömək edəcək. Televizor və videolar onlara bu bacarığı qazandırmaz.
Bu çalışmaları etməsəniz, oxumaq, yazmaq və hecalamaq məsələsində ustalaşmaq cəhdləriniz uğursuzluqla nəticələnəcək.
Mənbə: www.egitimpedia.com